๑๔๔. บอกเจ้าพระยาบดินทรเดชาเรื่องจัดการทัพไว้ต่อสู้ญวน

เจ้าพระยาบดินทรเดชาก็บอกเข้ามามีใจความว่า พระยาพระเขมรแต่งคนมาแจ้งว่า จะขอนักองค์ด้วงออกไปเป็นเจ้านาย แล้วว่าองเตียนกุนจะยกมาตีเมืองบัตบอง เมืองนครเสียมราฐในเดือน ๑๒ ฤดูน้ำ เจ้าพระยาบดินทรเดชาไม่ไว้ใจแก่ราชการจึ่งเกณฑ์กองทัพเมืองสุรินทร์นายไพร่ ๒,๙๐๐ เมืองสังขะนายไพร่ ๕๐๐ ให้ยกลงมารักษาเมืองนครเสียมราฐ เมืองสุวรรณภูมินายไพร่ ๒,๖๐๐ เมืองยโสธรนายไพร่ ๑,๕๐๐ เมืองร้อยเอ็ดนายไพร่ ๒,๐๐๐ เมืองขอนแก่นนายไพร่ ๔๐๐ เมืองนครราชสีมา ๒,๐๐๐ ให้ไปรักษาเมืองบัตบอง ปากน้ำตึกโชเมืองมงคลบุรี แต่เขมรป่าดงเมืองขุขันธ์ ๔,๐๐๐ คน เมืองศีร์ษะเกษ ๓,๓๐๐ เมืองป่าสัก ๒,๕๐๐ เมืองศรีทันดร ๑,๐๐๐ เมืองแสนปาง ๘๐๐ เมืองเชียงแตง ๖๐๐ เมืองเดชอุดม ๑,๕๐๐ เมืองไทรบุรี ๓๐๐ รวม ๑๔,๐๐๐ คน ให้เตรียมไว้ กับพวกลาวเมืองอุบล ๔,๓๐๐ เมืองเขมราฐ ๑,๗๐๐ เมืองมุกดาหาร ๑,๑๐๐ เมืองนครพนม ๑,๐๐๐ เมืองขึ้นเมืองนครพนม ๕๐๐ เมืองสกลนคร ๑,๓๐๐ เมืองกาฬสินธุ์ ๙๐๐ เมืองหนองหาร ๖๐๐ เมืองหนองคาย ๑,๕๐๐ รวม ๑๒,๕๐๐ ให้เตรียมไว้อีกพวก ๑ มีราชการเมื่อไร จะได้เอาตัวไปโดยเร็ว

ความเรื่องนี้กล่าวไว้เพื่อจะให้ท่านทั้งหลาย รู้ประมาณผู้คนบ้านเมืองฝ่ายเรา เมืองใดจะเป็นเมืองใหญ่เมืองน้อย กำลังผู้คนมีเท่าไร

แต่กองทัพกรุงขอจมื่นสรรเพธรภักดี กองรามัญ ๓,๐๐๐ คน กับนายทัพนายกองหัวเมืองที่เคยใช้สอย ที่กรุงเก่า เมืองอ่างทอง เมืองพรหม เมืองอินทร์ เมืองชัยนาท เมืองนครสวรรค์ เมืองสิงห์ เมืองสรรค์ เมืองอุทัยธานี เมืองสุพรรณบุรี เมืองนครชัยศรี เมืองสระบุรี เมืองลพบุรี เมืองวิเชียร เมืองเพ็ชรบูรณ์ เมืองฉะเชิงเทรา ลาวท่าสาน เมืองนครนายก กับข้าราชการที่เคยออกไปครั้งก่อนกลับเข้ามา ขอให้ออกไปในเดือน ๑๑ ข้างขึ้น กับขอปืนจ่ารง ๒๐ กะบอก นอกจากเตรียมไว้ที่เมืองปราจีน ปืนคาบศิลา ๑๐,๐๐๐ กะบอก ปืนหามแล่น ๒๐๐ กะบอก กระสุนดินดำศิลาปากนกสำหรับปืนด้วย ราชการเป็นทีจะได้ทำแก่ญวนทางเมืองโปริสาททาง ๑ เมืองสะโทงทาง ๑ พระยาภักดีเดโช เขมรทางเมืองกะพงสวายทาง ๑

กับว่าเมื่อเดือน ๙ เดือน ๑๐ เดือน ๑๑ นั้น เขมรกำเริบขึ้นฆ่าญวนทุกบ้านทุกเมือง แล้วเจ้าเมืองตะบงขมุม เมืองศรีสุนทร เมืองไพรแวง เมืองลำดวน เมืองสวายพาบ กับพวกแขกบ้านดงดำริพร้อมกันยกไปรบฆ่าญวนดงดำริตายสิ้น แล้วฆ่าญวนที่เกาะระตลอดไปถึงบ้านเปี่ยมจอแล้ว พระยาวังตุม พระยาราชาเดช ยาราชไมตรี อ้ายนก อ้ายอินทรวิชัย คุมทัพญวนทัพแขกทัพเขมร ๑,๐๐๐ คน มารบกับเจ้าเมืองสำโรงทอง ๆ ก็ได้ตีกองทัพญวนเขมรแตกหนีไป ฆ่าญวนตายเป็นอันมาก แล้วอ้ายเหียบตัง องเวียนไว้ คุมไพร่ญวนแขก ๑,๐๐๐ คน เรือรบ ๒๐ ลำมารบกับพระยาทิพบ้านฉนวน ได้สู้รบกับญวนแตกหนีไป พระยาทิพบ้านฉนวนไล่ติดตามไปถึงบ้านแขกชวาคลองหลวง เผาบ้านเรือนแขกเสีย พระยาราชเดชกวาดครอบครัวเมืองพนมเป็ญตะวันตกตะวันออก เลือกเอาแต่ชายฉกรรจ์ได้ ๓,๐๐๐ ไปตั้งอยู่ข้างทางเจียนสวาย แล้วยกไปตีค่ายญวนโรงดำริ ฆ่าญวนตายได้เรือแงโอ ๗ ลำ ปืนใหญ่ ๕๐ กะบอก ปืนคาบศิลา ๗๐ กะบอก พระยาทิพตีญวนที่เมืองป่าสักแตก ได้เรือแงโอ ๗ ลำ ปืนใหญ่น้อยเป็นอันมาก พระยาโยธาเสนาแม่กองเมืองกำปอด พระยาภิมุขวงศากับพระยาพระเขมรยกไปรบญวนที่ตำหนักจังเวอ ฆ่าญวนตายเป็นอันมาก ครั้นณเดือน ๑๐ แรม ๗ ค่ำ[๑] พระยาโยธาเสนาซ้ายคุมไพร่ ๑๐๐ คนตั้งอยู่คลองลำภู ได้ยกมารบญวน ฆ่าญวนตาย ๕๐ คน เก็บได้ปืน ๑๓ กะบอก เดือน ๑๐ แรม ๘ ค่ำ[๒] พระยามโนราชาสงคราม (สุด) คุมกองทัพไปตีค่ายญวนที่วันลงกบฏฆ่าญวนตาย ๔๘ คน แล้วณวันเดือน ๑๐ แรม ๑๐ ค่ำ[๓] พระยามโนราชาสงคราม (สุด) พระมนตรีเสน่หา พระยามโนราชากลาภาษ (เภา) พร้อมกันยกไปตีค่ายพระสุริวงศ์ (เมียด) พระยาพิษณุโลกและค่ายญวนตั้งอยู่ที่เมืองตรังแตก แล้วไล่ติดตามไปถึงกะพงปรงใหญ่ จับได้ตัวพระยาพิษณุโลก ฆ่าญวนตายครึ่ง ๑ หนีไปได้ครึ่ง ๑ แล้วเอาตัวพระยาพิษณุโลกมาไว้ไกรเชิง แล้วยกไปตีค่ายกะพงเกษ ฆ่าญวนตาย ๒ คน แล้วยกไปตีค่ายกะพงบาย ฆ่าญวนตาย ๑๕ คน พระยาโยธาเสนา (เตียง) ยกไปรบกับญวนที่ตำหนักจังเวอ ฆ่าญวนตาย ๕๐ คน พระยาเชตคุมไพร่ ๖๐๐ คน ยกมาล้อมจับเจ้าเมืองกะพงเสียมกับญวนที่รักษาเมือง ฆ่าเสีย ๓๐ คน พระยาบันสันเจ้าเมืองเชิงป่า ฆ่าญวนซึ่งรักษาเมืองเชิงป่าตาย ๕๐ คน เขมรพร้อมใจกันจับญวนฆ่าเสียทุกบ้านทุกเมือง จนชั้นแต่ไพร่พลเมืองมันก็คุมกันเข้าหมวดละ ๒๐ คนบ้าง ๓๐ คนบ้าง เห็นญวนเข้าที่ใดน้อยตัวกว่าก็ฆ่าเสีย ญวนก็คับแคบเข้าต้องรักษาตัวอยู่ในค่าย องเดดกองอันผู้เมืองโปริสาทก็ถอนเอาญวนที่รักษาอยู่ตามค่ายตะมองชุดค่ายตะพานจัน ค่ายตะโล เป็นคน ๑,๗๐๐ คน มารวมอยู่ในเมืองโปริสาทถึง ๒,๐๐๐ คนเศษ และครัวที่องค์อิ่มกวาดไปก็หนีกลับมาเมืองบัตบองได้หมด

ความเรื่องนี้กล่าวไว้ เพื่อให้ท่านทั้งหลายเห็นความว่าเขมรมันกำเริบขึ้นเช่นนี้ เหลือที่นายทัพนายกองจะปราบปราม อย่าว่าแต่ญวนเลย ถึงกองทัพไทยเมื่อยกไปปีมะเส็งเบ็ญจศก ก็ถูกเขมรซ้ำเติมฆ่าฟันกองทัพไทยเหมือนกันเช่นนี้