๒๑๘. สร้างพระนครคีรี ที่เมืองเพ็ชรบุรี

เมื่อปีขาลฉศก[๑] ที่เมืองเพ็ชรบุรีนั้น โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ที่สมุหพระกลาโหม พระเพ็ชรพิไสยศรีสวัสดิ์ปลัดเป็นนายงาน ทำวังขึ้นที่เขามหาสมณะแห่ง ๑ เขามหาสมณะนั้นเปลี่ยนชื่อว่าเขามหาสวรรค์ ที่เขามหาสวรรค์นั้นมี ๓ ยอด ให้ชื่อว่าพระนครคีรียอด ๑ มีพระที่นั่งที่ประทับและตึกประเทียบป้อมศาลามีประตูกำแพงวัง ให้ชื่อประตูนารีประเวศ ๑ ชื่อประตูวิเศษราชกิจ ๑ ชื่อประตูราชฤทธิแรงปราบ ๑ ชื่อประตูอานุภาพเจริญ ๑ ชื่อประตูดำเนินทางสวรรค์ ๑ ชื่อประตูจันทรแจ่มจำรูญ ๑ ชื่อประตูสูรย์แจ่มจำรัส ๑ พระที่นั่งเพ็ชรภูมิไพโรจน์ ๑ พระที่นั่งปราโมทย์มไหศวรรย์ ๑ พระที่นั่งเวชยันต์วิเชียรปราสาท ๑ พระที่นั่งราชธรรมสภา ๑ ตำหนักสัณฐาคารสถาน ๑ หอพิมานเพ็ชรมเหศวร์ ๑ หอพระจตุเวทประดิษฐพจน์ ๑ ซุ้มตะเกียงชื่อหอชัชวาลเวียงไชย ๑ แล้วให้สร้างป้อมขึ้น ๕ ป้อม ให้ชื่อป้อมธตรฐป้องปก ๑ ป้อมวิรุฬหกบริรักษ์ ๑ ป้อมวิรูปักษ์ป้องกัน ๑ ป้อมเวสสวรรณรักษา ๑ ป้อมวัชรินทราภิบาล ๑ มีศาลาลูกขุนในซ้ายขวาทิมดาบตำรวจและที่สถานต่างๆ เขาอีกยอด ๑ โปรดให้ทำพระเจดีย์ศิลาเป็นซีกๆ ไปแต่เกาะสีชัง ฐาน ๖ ศอก สูง ๔ วา ๒ ศอก ไปประดิษฐานไว้ที่ยอดเขานั้น ให้ชื่อว่าสุทธิเสลเจดีย์ โปรดให้สร้างพระวิหารโรงธรรม อุโบสถ กุฏิ เสนาสนสงฆ์ เป็นอารามขึ้นแต่ยังไม่ได้พระราชทานชื่อ เขาอีกยอด ๑ โปรดให้ก่อหุ้มพระเจดีย์เก่าขึ้นอีกองค์ ๑ ฐาน ๑๐ วา สูง ๑ เส้นให้ชื่อพระธาตุจอมเพ็ชร์

โปรดให้บุรณะปฏิสังขรณ์วัดที่เนินเขาอีกแห่ง ๑ ให้ชื่อว่า วัดสมณาราม เจ้าอธิการชื่อพระครูสมณวงศ์ และวัดคงคารามเป็นวัดเดิมอยู่ที่พื้นแผ่นดินวัด ๑ โปรดให้บุรณะปฏิสังขรณ์ขึ้น ตั้งพระราชาคณะไปอยู่ชื่อพระพิศาลสมณกิจ และถนนนั้นให้ชื่อว่าถนนราชวิถี แล้วให้ทำสะพานข้ามแม่น้ำ ก่อด้วยอิฐอย่างสพานยุโรปสะพาน ๑ ฟากข้างเมืองเก่าให้สร้างถนนและตึกตลาดขึ้น ๒ ฟากถนน

เมื่อปีกุนเบญจศก[๒] พระปรางค์เดิมของโบราณที่วัดมหาธาตุหักทำลายลงมา ก็โปรดให้ก่อสร้างขึ้นเสียใหม่

ที่ถ้ำเขาหลวงก็โปรดให้สร้างพระพุทธรูปใหญ่ขึ้นองค์ ๑ หน้าตัก ๔ ศอก สร้างพระบาทจำลองไว้ด้วย แล้วบุรณะปฏิสังขรณ์พระพุทธรูปเก่าๆ ขึ้นทุกองค์ โปรดให้พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส กรมหมื่นวิศณุนารถนิภาธร สร้างพระเจดีย์ขึ้นไว้สูง ๖ ศอก ๒ องค์ที่เขาพนมขวด หว่างพระนครคิรีกับเขาหลวงนั้น ก็โปรดให้สร้างพระเจดีย์ขึ้นบนยอดเขาองค์ ๑ สูง ๔ วา ที่ลานหน้าเขา โปรดให้สร้างพลับพลาตรีมุขขึ้นหลัง ๑ มีตึกและโรงพิธีสำหรับแรกนาขวัญขึ้นที่นั่นด้วย ที่หน้าพลับพลานั้นโปรดให้ซื้อนาราษฎร ๗๑๔ ไร่ ๒ งาน เป็นเงิน ๙๑ ชั่ง ๑๙ ตำลึง ๓ สลึงเฟื้อง เสด็จไปประทับแรมอยู่ปีละคราวบ้าง ๒ คราวบ้าง เสมอทุกปี

ที่เมืองสมุทรสงคราม วัดอัมพวันก็โปรดให้ซ่อมแซมพระอุโบสถ แล้วสร้างโรงธรรมเพิ่มเติมไว้ที่หน้าวัดหลัง ๑ ตั้งพระราชาคณะไปอยู่ ชื่อพระธรรมปาลาจารย์

ที่พระแท่นดงรัง ก็โปรดให้ผู้ว่าราชการเมืองกรมการเมืองราชบุรี ทำพิหารพระอุโบสถที่ค้างอยู่ทำเสียให้แล้วๆ แล้วให้ทำพระเจดีย์ที่หลังพระแท่นองค์ ๑ การได้ทำอิฐไว้ภายหลังโปรดให้เลิกเสีย การจึงค้างมา

ที่เมืองสุพรรณบุรี พระป่าเลไลยใหญ่ วิหารเครื่องบนก็ชำรุดไปหมด ก็โปรดให้เจ้าพระยานิกรบดินทร์ไปทำเครื่องบนเสียใหม่ และของสิ่งไรชำรุดก็ให้ซ่อมแซมขึ้น