๑๒. ตั้งกรมเจ้านาย

ครั้นทรงตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่เสร็จแล้ว ฝ่ายอาณาจักรก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ เพิ่มพระนามขึ้นบ้าง เลื่อนเป็นต่างกรมขึ้นบ้าง ได้จารึกพระนามลงในแผ่นพระสุพรรณบัฏทุกพระองค์ และข้าราชการที่มีบำเหน็จความชอบเลื่อนที่ขึ้นไปครบทุกตำแหน่งทุกพนักงาน ให้จารึกนามลงในสุพรรณบัฏบ้าง หิรัญบัฏบ้าง กระดาษเหลืองบ้าง ตามผู้ใหญ่ผู้น้อยทุกหมู่ทุกกรม

เวลานั้น พระบรมวงศ์เธอที่เป็นผู้ใหญ่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จฯ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ฝ่ายคฤหัสถ์ยังมีอีก ๒ พระองค์ พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าสุริยา แต่ก่อนเป็นกรมขุนรามอิศเรศร ก็โปรดเกล้าฯ ให้เป็นกรมพระรามอิศเรศร สรรพเชษฐบรมวงศ์ ปฐมพงศภูวนาถ วรราชศักดิสมมุติ วิสุทธิเกียรติคุณ วิบุลยเดชบดินทร นรินทรบพิตร อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิม พระองค์เจ้าสุริยวงศ์ แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นสวัสดิวิไชย ก็โปรดเกล้าฯ ให้เป็นกรมหลวงพิเศษศรีสวัสดิ์ สุขวัฒนวิไชย

ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จฯ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ที่เป็นพระเจ้าพี่ยาเธอผู้ใหญ่ พระนามเดิมพระองค์เจ้ามั่ง แต่ก่อนเป็นกรมขุนเดชอดิศร โปรดเกล้าฯ ให้เป็นกรมสมเด็จพระเดชาดิศร เทพยนิกรปิยานุรักษ์ บวรศักดิพิเศษ บรมเชษฐวราธิวงศ พงศานุพงศประดิษฐา สุนทรปรีชานุภาพ ศุภกาพยปฏิภาณ สุตไพศาลอรรถธรรมศาสตร ธรรมิกนารถบพิตร อีกพระองค์ ๑ พระเจ้าพี่ยาเธอ พระนามเดิมพระองค์เจ้าพนมวัลย์ ๑ แต่ก่อนเป็นกรมขุนพิพิธภูเบนทร์ โปรดฯ เลื่อนขึ้นเป็นกรมพระพิพิธโภคภูเบนทร์ นเรนทรสุริยวงศ อิศวรพงศพรพิพัฒน ศักดิรัตนธำรง คุณาลงกฏเกียรติวิบุลย อดุลยเดชบพิตร อีกองค์ ๑ พระเจ้าพี่ยาเธอ พระนามเดิมพระองค์เจ้ากุญชร แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นพิทักษเทเวศร โปรดฯ เลื่อนขึ้นเป็นกรมพระพิทักษเทเวศร์ นเรศรราชรวิวงศ อิศวรพงศพิพัฒน์ศักดิ อุดมอรรควรยศ วงศประนตนารถนเรนทร พาหเนนทรบพิตร อีกพระองค์ ๑ พระเจ้าพี่ยาเธอ พระนามเดิมพระองค์เจ้าทินกร แต่ก่อนมิได้เป็นกรม ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ อีกพระองค์ ๑ พระเจ้าพี่ยาเธอ พระนามเดิมพระองค์เจ้าโต แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นอินทรอมเรศร โปรดฯ เลื่อนขึ้นเป็นกรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร รวมพระเจ้าพี่ยาเธอ ๕ พระองค์ และพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์ ๑ พระนามเดิมชื่อพระองค์เจ้ากลาง แต่ก่อนยังมิได้เป็นกรม ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหลวงเทเวศรวัชรินทร์ ๑ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าชุมแสง แต่ก่อนยังไม่ได้ตั้งกรม ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมขุนสรรพศิลปปรีชา ภายหลังมา ก็โปรดฯ เลื่อนขึ้นเป็นกรมหลวง อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้านวม แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นวงศาสนิท ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหลวงวงศาธิราชสนิท พระราชทานที่วังพระเจ้ากรุงธนบุรีให้อยู่ด้วย อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมชื่อพระองค์เจ้ามรกฎ ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมขุนสถิตยสถาพร พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าขัตติยา โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นถาวรวรยศ พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้านิลรัตน์ โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นอลงกฏกิจปรีชา พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าอรุณวงศ โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นวรศักดาพิศาล พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้ากปิฏฐา โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าปราโมทย์ โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นวรจักรธรานุภาพ ภายหลังมาก็เลื่อนเป็นกรมขุนขึ้น พระองค์ ๑ พระนามเดิมเจ้าฟ้าพระองค์กลาง ด้วยพระชนนีของท่านเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าอยู่แต่ก่อนแล้ว จึงโปรดฯ พระราชทานตั้งเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ามหามาลา อิศราธิราชรวิวงศ์ บรมพงศปฏิพัทธ บุรุษยรัตนวโรภโตสุชาติ บริษัทยนารถนรินทราธิบดี ภายหลังก็เลื่อนที่เป็นกรมขุนบำราบปรปักษ์ รวมพระเจ้าน้องยาเธอ ๑๐ พระองค์ ก็ได้ทรงตั้งแต่งชุบเลี้ยงทุกๆ พระองค์ และพระเจ้าลูกเธอในแผ่นดินพระบรมโกษฐ ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมขึ้น พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโกเมนทร เป็นกรมหมื่นเชษฐาธิเบนทร์ ๑ พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าคเนจร เป็นกรมหมื่นอมเรนทรบดินทร์มาแต่เดิมแล้วก็คงอยู่ ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าลดาวัลย์ เป็นกรมหมื่นภูมินทรภักดี ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าชุมสาย เป็นกรมหมื่นราชสีหวิกรม ภายหลังแล้วเลื่อนขึ้นเป็นกรมขุน ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าอุไ เป็นกรมหมื่นอดุลยลักษณสมบัติ ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าอรณพ เป็นกรมหมื่นอุดมรัตนราศี ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าอมฤตย์ เป็นกรมหมื่นภูบดีราชหฤทัย ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าสุบรรณ เป็นกรมหมื่นภูวนัยนฤเบนทราธิบาล ๑ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าสิงหราเป็นกรมหมื่นอักษรสาสนโสภณ โปรดฯ ให้พระองค์เจ้าชมพูนุชเป็นกรมหมื่นเจริญผลพูนสวัสดิ์ ๑ พระองค์เจ้าในพระบวรราชวังชั้น ๑ มีอยู่พระองค์ ๑ พระองค์เจ้าสังกระทัต แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นนรานุชิต ก็โปรดฯ ให้เลื่อนเป็นกรมขุนขึ้น พระองค์เจ้าในพระบวรราชวังแผ่นดินชั้น ๒ ที่เป็นกรมแล้ว พระนามเดิมพระองค์เจ้าประยงค์ แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นธิเบศรบวร แล้วก็โปรดฯ เลื่อนเป็นกรมขุนขึ้น ๑ พระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าปาน แต่ก่อนเป็นกรมหมื่นอมรมนตรีก็คงอยู่ไม่เลื่อนกรม ๑ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าพงศอิศเรศร ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช ๑ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าภุมเรศ โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นอมเรศรรัศมี ๑ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้าฤกษ์ ทรงผนวชอยู่ เป็นกรมหมื่นบวรรังษีสุริยพันธุ์ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้ายุคุนธร ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นอนันตการฤทธิ ๑ อีกพระองค์ ๑ พระนามเดิมพระองค์เจ้ารองทรง ก็โปรดฯ ให้เป็นกรมหมื่นสิทธิสุขุมการ ๑ แต่กรมหมื่นบวรรังษีนั้น พระนามวิเศษแจ้งอยู่ที่ตั้งพระราชาคณะนั้นแล้ว เจ้าวังหน้ายกขึ้นว่าแต่ที่ได้เป็นกรม ที่ยังไม่ได้เป็นกรมก็ยังมีอยู่อีกหลายพระองค์ พระวรวงศ์ชั้น ๓ ก็มีเป็นหลายพระองค์ ไม่สู้มีคุณวิเศษสิ่งไรก็ยังมิได้ตั้ง ที่มีคุณและวิชาก็ได้ตั้งแต่งขึ้น เจ้าฟ้าน้อยพระองค์ ๑ นั้น ประสูติด้วยพระองค์เจ้าดาราวดีซึ่งเป็นอัครนารีของกรมพระราชวังที่เป็นพระราชธิดาของกรมพระราชวังแผ่นดินต้นนั้น ตั้งให้มีพระนามว่าเจ้าฟ้าอิศราพงศ เกวลวงศวิสุทธิ สุรสีหุดมศักดิ์ อภิลักษณปวโรภัยชาติ ปริษัทยนารถนราธิบดี ครั้นกาลล่วงมา เจ้าฟ้าอิศราพงศสิ้นพระชนม์ แล้วโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมตั้งพระองค์เจ้าเกสร ซึ่งประสูติแต่พระสนมอีกพระองค์ ๑ ขึ้นเป็นกรมหมื่นอานุภาพพิศาลศักดิ ๑ ในแผ่นดินปัจจุบันนี้ พระเจ้าลูกยาเธอทั้ง ๒ พระองค์ซึ่งมีมาแต่ก่อนเมื่อยังมิได้ทรงผนวช ทรงพระนามว่าพระองค์เจ้านพวงศ์ ตั้งเป็นกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ ๑ พระองค์เจ้าสุประดิษฐเป็นกรมหมื่นวิศณุนารถนิภาธร ๑ ร่วมพระชนนีเดียวกันทั้ง ๒ พระองค์ พระองค์เจ้าในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ตั้งพระองค์เจ้ายอดยิ่งยศ บวรราโชรสรัตนราชกุมารผู้ใหญ่เป็นกรมหมื่นบวรวิไชยชาญ ๑ โปรดฯ ตั้งพระสัมพันธวงศ์หม่อมเจ้าพยอม ซึ่งเป็นพระหน่อเจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ เป็นกรมหมื่นเทวานุรักษ์ ทรงพระมหากรุณาชุบเลี้ยงตั้งแต่งในพระราชวงศานุวงศ์ตามคุณวิชาเสร็จแล้ว