๑๒๗. เรื่องราชศาสน์เจ้ากรุงจีน

ครั้นมาถึงณวันจันทร์ เดือน ๘ อุตราสาธ ขึ้น ๑๒ ค่ำ[๑] เรือกลไฟซาปั้นกิมนายจีนสือแต่งไปค้าขายเมืองจีนกลับมา จงต๊กหมูอี้เมืองกวางตุ้งแต่งให้จีนเนี่ยวถิมจีนเตียวทาย เชิญพระราชศาสน์สมเด็จพระเจ้ากรุงปักกิ่ง ๓ ฉะบับ หนังสือจงต๊ก นายห้างปุนกังรวม ๕ ฉะบับ โดยสารเรือกลไฟเข้ามาณ กรุงเทพฯ เจ้าพนักงานกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท แล้วรับสั่งให้พระยาโชฎึกราชเศรษฐี จัดที่ให้ขุนนางจีน ๒ นายพักอยู่ พระยาโชฎึกราชเศรษฐีได้จัดที่ตึกหน้าบ้านให้อยู่แล้วเลี้ยงดูด้วย ความในพระราชศาสน์ฉะบับ ๑ว่า สมเด็จพระเจ้าถ้องตี้จารึกพระนามสมเด็จพระเจ้าฮำฮองเข้าไว้ในหอทายเปียว พระราชศาสน์ลงวันเดือน ๒ ขึ้น ๘ ค่ำ ฮำฮอง ๑๑ ปีระกา ตรีศก

ฉะบับ ๑ ว่า จารึกพระนามฮองเฮาเจงเสงฮองไทยฮอ พระมเหษีสมเด็จพระเจ้าเตากวางไว้ในหอทายเปียว พระราชศาสน์ลงวันเดือน ๒ ขึ้น ๙ ค่ำ ถ้องตี้  ๑ ปีจอ จัตวาศก

ฉะบับ ๑ ว่า จารึกพระนามจูอันจูฮัน พระมเหษีสมเด็จพระเจ้าฮำฮอง ตั้งพระนามขึ้นเป็นฮองทายฮอฉะบับ ๑ ลงวันเดือน ๖ แรม ๑๑ ค่ำ ถ้องตี้ปี ๑

หนังสือจงต๊กหมูอี้เจ้าเมืองกวางตุ้ง มีมาถึงท่านเจ้าพระยาพระคลังเสนาบดี ๔ ฉะบับเตือนก้อง ใจความว่า ซึ่งมีหนังสือออกไปว่า กำหนดก้อง ๕ ก้องยังค้างอยู่ ด้วยเหตุเมืองจีนโจรผู้ร้ายหนทางไปมา ถ้าโจรผู้ร้ายไม่มีจึงจะแต่งทูตออกไปจิ้มก้องนั้น บัดนี้ทางเมืองจีนปกติไปมาได้ จะว่าขัดข้องด้วยทางเกิดโจรผู้ร้ายเห็นจะไม่ชอบกล ถ้าจะขึ้นไปกรุงปักกิ่งกำหนดให้ถึงในเดือน ๒ ฉะบับ ๑ อีก ๓ ฉะบับเป็นแต่บอกนำพระราชศาสน์เท่านั้น ความแจ้งอยู่ในพระราชศาสน์และหนังสือจงต๊กหมูอี้นั้นแล้ว

เจ้าพนักงานได้นำความขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ดำรัสว่าการที่จะแต่งทูตไปขึ้นที่เมืองกวางตุ้ง เหมือนอย่างแต่ก่อนก็เป็นการลำบากนัก แล้วโจรผู้ร้ายก็ชุกชุม คิดจะแต่งทูตออกไปขึ้นที่เมืองเทียนจิ๋น หนังสือก็ได้โครงร่างถวายทรงทอดพระเนตรแล้ว จึงโปรดเกล้าฯ ให้ปรึกษาพระบรมวงศานุวงศ์ท่านเสนาบดี

พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท พณฯ ท่านเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ที่สมุหพระกลาโหม เรียงคำปรึกษาขึ้นทูลเกล้าๆ ถวาย มีความว่า ด้วยเจ้าพระยารวิวงศมหาโกษาธิบดี เชิญพระกระแสพระราชดำริมาแจ้งแก่ข้าพระพุทธเจ้า ว่าการที่จงต๊กเตือนเข้ามาให้แต่งทูตไปจิ้มก้อง ข้อ ๑ ถ้าฝ่ายเราจะว่าไปด้วยจะให้ทูตไปทางเมืองกวางตุ้ง พวกกบฏและโจรผู้ร้ายก็ยังไม่สงบ ผู้ที่จะเป็นทูตไปก็ครั่นคร้ามอยู่จะหักหาญให้ไปก็ไม่ควร ถ้าฝ่ายจีนจะตอบมาว่าไทยกลัวอยู่ดังนั้น ก็ให้ส่งพระราชศาสน์และเครื่องราชบรรณาการไปณเมืองกวางตุ้ง จงต๊กจะรับส่งไปให้ ความข้อ ๑ จะว่าผู้ซึ่งเป็นทูตครั่นคร้ามอยู่นั้นไม่ควรจะว่า ด้วยคนอยู่ในพระราชอาญาแล้วจะใช้ไปก็คงจะต้องไปจนถึง ข้อ ๒ ฝ่ายเราจะขอแต่งทูตไปขึ้นที่เมืองเทียนจิ๋น ความข้อนี้ ถ้าจีนยอมให้ไปเหมือนอย่างว่า ก็จะต้องแต่งทูตออกไป เรือที่จะไปส่งทูตต้องใช้เรือกลไฟ หรือเรือใบที่โตใหญ่จึงจะไปได้ การต้องลงทุนมากโดยจะได้ของตอบแทนก็ไม่คุ้มทุน ความข้อ ๒ ซึ่งโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมว่าไม่ควรจะต้องเสียทุนรอนมาก เพราะการก้องนั้นก็ชอบอยู่ ด้วยในการนี้ไม่ได้หาผลกำไรในการค้าขายเหมือนแต่ก่อนยกเสียไม่ว่าก็ได้ ข้อ ๓ ถ้าจะต้องแต่งทูตไปจริงๆ แล้ว พระราชศาสน์อักษรจีนกับอักษรไทยก็ไม่ต้องกัน จะต้องประกาศให้ชาวยุโรปรู้ว่า เรามีพระราชศาสน์ไปความว่าอย่างนี้ๆ ดอก แต่เสมียนจีนผู้แต่งแปลพระราชศาสน์เป็นคำจีน ไปดัดแปลงเสียเอาตามโบราณ ความข้อ ๓ ซึ่งจะคัดข้อความในพระราชศาสน์ไปลงพิมพ์ประกาศนั้นเห็นไม่ควร ข้อ ๔ ถ้าฝ่ายเราจะไม่ไปจิ้มก้อง ลูกค้าที่แต่งเรือไปค้าขายเมืองจีนอยู่ก็จะร้องว่าขาดผลประโยชน์ หรือเจ๊กจีนที่อยู่ในกรุงเทพมหานครเป็นอันมาก จะคิดการกำเริบไปต่างๆ อย่างไรบ้าง ให้ข้าพระพุทธเจ้าตริตรองปรึกษาหารือกันให้ตกลง เห็นความอย่างไรจะดีจะควรมีหนังสือตอบไปอย่างไร ก็สุดแต่จะเห็นพร้อมกันเถิด ความข้อ ๔ นั้นคิดดูก็เป็นที่ควรจะวิตกอยู่ ด้วยคนซึ่งเป็นใจพาลกำเริบก็จะผูกพันเอาเหตุอันนี้ยกขึ้นเป็นต้น ชักชวนเกลี้ยกล่อมให้เป็นเหตุร้ายมีขึ้นต่างๆ ข้าพระพุทธเจ้าเห็นด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมว่า ซึ่งพระราชศาสน์และหนังสือจงต๊กมีเข้ามานั้นอย่าเพิ่งตอบก่อน ให้แต่พระยาโชฎึกราชเศรษฐีมีหนังสือไปถึงห้างปุนกังว่ามรสุมปีนี้ก็สิ้นแล้ว เรือซึ่งจะเป็นฮูก้องเจียก้อง ซึ่งเคยใช้อยู่แต่ก่อนก็ผุเสียไปหมด ยังหาได้จัดแจงขึ้นไม่ การต่อไปภายหน้าจึงจะคิดจัดเรือซึ่งควรจะเชิญพระราชศาสน์จึงค่อยพูดคิดอ่านกันต่อไป ว่าเลยๆ กันอยู่แต่เพียงเท่านี้ก็เห็นจะดีอยู่ จะจับเอาว่าจะไปหรือไม่ไปจะเอาเป็นแน่ก็ไม่ได้ เมื่อมีหนังสือเตือนมาภายหลังจึงค่อยหาเหตุพูดต่อไปอีก

ความทราบใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว หนังสือที่ร่างไว้จะมีไปนั้น รับสั่งให้งดไว้ก่อน

ครั้งนั้นพระราชศาสน์ และหนังสือเจ้าพระยาพระคลังหาได้มีตอบออกไปไม่ ให้แต่พระยาโชฎึกมีหนังสือออกไปถึงนายห้างปุนกังฉะบับ ๑ ให้จีนเนี่ยวถิมถือไป ใจความตามคำพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท พณฯ ท่านเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ที่ สมุหพระกลาโหมปรึกษา