วันที่ ๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๙ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๙

ทูล สมเด็จกรมพระนริศร ฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉะบับลงวันที่ ๓๐ พฤษภาคม นั้นแล้ว

เสถียรโกเศศ (พระยาอนุมานราชธน) กับพระยาเมธาธิบดี (สารท) นั้น หม่อมฉันได้เคยคุ้นกับเขามาแต่ก่อนทั้ง ๒ เสถียรโกเศศเปนนักเรียนอัสสัมชัญไม่เคยไปเมืองฝรั่ง แต่เรียนรู้ภาษาอังกฤษได้อย่างดี เปนผู้มีอุปนิสสัยชอบค้นโบราณคดีและแต่งหนังสือสำนวนดีด้วย เขารับราชการอยู่ในกรมศุลกากรมาแต่เดิมหม่อมฉันเคยอยากได้มาไว้ในหอพระสมุดฯ แต่ไม่มีเงินเดือนจะให้เขาเท่าที่ได้อยู่ในกรมศุลกากรก็จนใจ เมื่อถึงสมัยรัฐบาลใหม่ถูกปลดออกจากกรมศุลกากรไป ว่างอยู่คราวหนึ่ง ต่อมาได้รับตำแหน่งในหอพระสมุดฯ แทนพระพินิจวรรณการอยู่จนบัดนี้ การค้นคว้าของเขาแต่เดิมมา มักเสาะหาทางหนังสือที่แต่งไว้เปนภาษาอังกฤษ ตั้งแต่ไปอยู่ในหอพระสมุดฯ จับค้นทางหนังสือภาษาไทย ได้พิมพ์ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๖๑ เมื่อเร็วๆ นี้เล่มหนึ่ง หม่อมฉันนึกว่าเสถียรโกเศศนี้ภายหน้าอาจจะเปนนักปราชญ์ได้คนหนึ่ง ถ้าโลกธรรมไม่จูงไปเสียทางอื่น ส่วนพระยาเมธาฯ นั้น หม่อมฉันเข้าใจว่าความรู้ของแกที่เอามาแต่งหนังสือ อยู่เพียงแปลมาจากหนังสือภาษาอังกฤษที่ได้อ่าน ไม่มีอุปนิสสัยใจรักโบราณคดี หรือจะคิดวินิจฉัยได้เหมือนเสฐียรโกเศศ วินิจฉัยของเสถียรโกเศศว่าด้วยวิธีแต่งงานบ่าวสาวนั้น หม่อมฉันออกจะเห็นชอบด้วย และมีอุทาหรณ์ที่จะสนับสนุน ด้วยหม่อมฉันเคยไปดูทั้งวิธีแขกอิสลามแต่งงาน และวิธีจีนแต่งงาน ที่เมืองปีนังนี้วิธีแขกอิสลามนั้นทำพิธีใหญ่ที่บ้านฝ่ายเจ้าบ่าว แต่งไฟฟ้าหรูหราและเชิญเพื่อนฝูงไปเลี้ยงเวลาค่ำก่อน แล้วจึงแห่เจ้าบ่าวด้วยมีกระบวรผู้คนมากตัวเจ้าบ่าวนั่งเปนประธานไปในกระบวนแห่ ไปยังบ้านเจ้าสาวอันนี้เปนเค้าให้เห็นว่ามาแต่ลักษณชิงเจ้าสาว วิธีแต่งงานของจีนมีในหนังสืออธิบายประเพณีจีน เห็นชัดว่ามาแต่ประเพณีซื้อ เพราะส่งเจ้าสาวไปยังบ้านเจ้าบ่าว บางรายก็ให้เจ้าบ่าวไปสู่บ้านเจ้าสาว รายที่หม่อมฉันได้เคยไปดูนั้นเจ้าบ่าวไปสู่บ้านเจ้าสาว เข้าใจว่าตอนเช้าทำพิธีบูชาบุรพการีก่อน พิธีนั้นหม่อมฉันไม่ได้เห็นเห็นแต่มีแห่เครื่องบูชา ถึงเวลาค่ำผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวเชิญพวกพ้องไปเลี้ยงอาหาร ​แต่หม่อมฉัน (ขอตัวตอนกินเลี้ยง) ไปต่อเมื่อเลี้ยงแล้ว เขาเชิญให้ขึ้นไปพักอยู่ที่ห้องประชุมที่บนเรือน แล้วพาเจ้าสาวออกมาคำนับ (บางทีจะให้มาคำนับแต่แขกที่สูงศักดิ์ก็เปนได้) สักครู่หนึ่งพวกแขกก็มาประชุมกันในห้องนั้น ถึงเวลาฤกษ์เจ้าบ่าวกับเพื่อนบ่าวมาถึง เจ้าบ่าวกับเจ้าสาวไปยืนเคียงกันอยู่ที่หัวโต๊ะยาวที่ตั้งไว้กลางห้อง เชิญแขกเข้าไปยืนล้อมโต๊ะ คราวละสัก ๑๐ คน เจ้าสาวส่งถ้วยรังนกน้ำเชื่อมให้รายตัวทุกคน แขกรับมากินและอวยพรแก่บ่าวสาวแล้วถอยออกมา คนอื่นที่ไปเปนแขกช่วยงานก็เข้าไปทีละชุด ทำพิธีเช่นว่ามาจนหมดจำนวนแขก พิเคราะห์ดูลักษณก็เปนอย่างซื้อนั้นเอง เปนแต่ฝ่ายหญิงซื้อชาย

ในคราวเมลนี้หม่อมฉันส่งเรื่องเที่ยวเมืองพะม่ามาถวายอีกท่อนหนึ่งในตอนที่ ๔ ว่าด้วยตำนานเมืองมัณฑเล กับรูปฉายเมืองมัณฑเลด้วย ๓ รูป คือ

๑. รูปคูและสะพานประตูเมืองมัณฑเลด้านใต้ ถ่ายจากข้างใน

๒. รูปสะพานข้ามคูเข้าเมืองมัณฑเล

๓. รูปประตูเมืองมัณฑเล ถ่ายจากข้างใน

เรื่องตำนานเมืองมัณฑเลยังจะมีในคราวหน้าต่อไปอีก