วันที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๑๙ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๗๙

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉะบับเล็กลงวันที่ ๑๒ ส่งมาแต่ศรีราชา ทราบความแล้ว เรื่องที่ชายใสจะกลับ หม่อมฉันได้ยินและได้เตรียมจะเปนธุระช่วยเหลืออยู่ก่อนแล้ว เมื่อได้รับลายพระหัตถ์หม่อมฉันให้ไปถามที่ห้างอิสต์เอเซียติค เขาบอกว่าเรือบอริงเกียจะมาถึงปีนังต่อวันที่ ๒๘ เพราะระดูนี้คลื่นใหญ่ในมหาสมุทร์อินเดีย เรือช้าไป เมื่อมาถึงปีนังแล้วเธอจะไปกรุงเทพฯ ทางเรือหรือจะขึ้นรถไฟไป หม่อมฉันยังไม่ทราบ คนเดินทางบางคนเขาก็ชอบไปเรือ เพราะถึงช้าวันไปหน่อยก็ไม่ต้องถ่ายเทขนของหรือทนลำบากเหมือนไปทางรถไฟ แต่บางคนเขาอยากจะถึงกรุงเทพฯ ให้เร็ว เขาก็ขึ้นรถไฟที่ปีนัง หม่อมฉันจะคอยถามความพอใจของชายใส เธอปราร์ถนาอย่างไรก็จะจัดให้ตามประสงค์ ถ้าจะไปทางเรือจะมีเวลาอยู่ที่ปีนังเพียงสัก ๖ ชั่วโมง เพราะเรือเขาส่งสินค้าแล้วก็รีบออก ด้วยจะต้องไปแวะที่ปอร์ตเสวตเตนแฮม มละกาและเมืองสิงคโปร์ก่อน จะเปนเวลาสัก ๗-๘ วันตั้งแต่ออกจากปีนังจึงจะถึงกรุงเทพฯ ถ้าจะไปรถไฟจากปีนัง ต้องขึ้นจากเรือค้างคืนที่ปีนังคืน ๑ รุ่งขึ้นเวลาเช้า ๙.๓๐ นาฬิกาจึงข้ามไปขึ้นรถไฟ ถ้าชายใสจะไปเรือจะมีเวลาเพียงขึ้นมาเที่ยวบนบก หม่อมฉันคิดว่าจะไปรับมาพาเที่ยว และถ้ามีเวลาพอจะชวนกินอาหารเย็นที่บนบกด้วย หากเธอจะไปรถไฟ ถ้าเธอมาแต่ตัวหม่อมฉันจะรับมาไว้ที่ Cinnamon Hall ถ้ามากับครอบครัวหม่อมฉันจะให้อยู่ Runnymede Hotel แต่อย่างไร ๆ คงจะพยายามด้วยความยินดีให้เธอมีความสุขสบาย เธอไปจากปีนังเมื่อใด หม่อมฉันจะมีโทรเลขไปทูลท่านให้ทรงทราบ

เนื่องในเรื่องชายใส หม่อมฉันจะเลยทูลคติที่หม่อมฉันถือให้ทรงทราบ หม่อมฉันถือว่าเกิดมาเปนเจ้า มีหน้าที่ติดตัวมากับยศที่จะต้องทำการให้บ้านเมืองเปนสำคัญ ถ้าหากบ้านเมืองต้องการ ถึงจะได้ผลประโยชน์น้อยกว่าได้จากที่อื่นก็ต้องรับทำการให้บ้านเมือง แต่ถ้าหากบ้านเมืองไม่ต้องการ ก็เปนอิสระแก่ตัวที่จะหาการงานทำเปนอาชีพได้ตามอำเภอใจ หรือถ้าว่าอีกอย่างหนึ่งเมื่อเล่าเรียนวิชชาสำเร็จมาแล้ว ควรถามรัฐบาลก่อนว่าจะต้องการให้ทำการให้บ้านเมืองหรือไม่ ไม่ใช่ไปของาน ถ้าหากรัฐบาลว่าไม่ต้องการก็​เปนเสร็จกิจ ไม่ควรอ้อนวอนร้องขอตำแหน่งต่อรัฐบาล สำหรับลูกหม่อมฉันได้ทำมาโดยคติที่ทูลนี้ทุกคนแต่สำหรับชายใส หม่อมฉันเห็นว่ามีข้อสำคัญอย่างยิ่งอยู่ข้อหนึ่ง ถึงรัฐบาลจะให้เธอทำราชการหรือไม่รับไว้ในราชการความสำคัญข้อนั้นก็ยังมีอยู่ ถ้าจะว่าสำหรับบ้านเมืองในภายหน้ายิ่งกว่าสำหรับตัวเอง คือที่เธอเรียนวิชชาช่างได้ปริญญามา เปรียบเหมือนภาชนะทองอันควรจะรับน้ำนมราชสีห์ น้ำนมราชสีห์นั้นเปรียบด้วยหลักของวิชชาช่างไทย ซึ่งในเวลานี้หม่อมฉันเห็นว่ายังมีแต่พระองค์ท่านพระองค์เดียวที่รู้จริง และอาจจะสั่งสอนให้รักษาวิชชานั้นให้คงอยู่กับเมืองไทยได้ในภายหน้า กิจที่ทูลมาดูเปนหน้าที่สำคัญทั้งในส่วนพระองค์ท่านกับชายใส จะต้องพยายามให้เปนผลที่ดี ด้วยวิชชาช่างอย่างฝรั่งมีเงินจ้างก็หาช่างได้ไม่ยาก แต่วิชชาช่างไทยมันจะสูญอยู่แล้ว เปนโอกาสที่พระองค์ท่านจะทรงช่วยชีวิตไว้ได้ หม่อมฉันทูลมาตามความคิดเห็นสำหรับทรงพิจารณา