เล่าเรื่องเที่ยวเมืองพะม่า ตอนที่ ๙ เที่ยวเมืองร่างกุ้งเมื่อขากลับ (ท่อนที่ ๓)

​วันจันทร์ที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ เวลาเช้า มองบาดุน Maung Ba Dun เห็นจะเปนเนติบัณฑิตย์คนสำคัญ จึงได้เปนตำแหน่งเลขานุการของเนติสภา (ปาเลียเมนต์) เมืองพะม่า ได้รู้จักกันที่บ้านมิสเตอร คัสโตเนีย เมื่อวานนี้ มาหาและเชิญให้ไปดูประชุมเนติสภา วันพุธที่ ๑๒ ด้วยในวันนั้นเขาจะมีการประชุมพิเศษ แสดงความอาลัยในพระเจ้ายอชที่ ๕ และถวายพรพระเจ้าเอดวาดที่ ๘ นอกจากนั้นอยากจะชวนพวกเราไปเลี้ยงที่บ้านเวลาค่ำ จะเลี้ยงอย่างพะม่าและมีมโหรีพะม่าให้ฟังด้วย ฉันรับจะไปแต่ที่เนติสภาแต่ขอตัวในการเลี้ยง จะให้แต่เจ้าหญิงไป อนึ่งเมื่อวันกินน้ำชาที่บ้านมิสเตอร คัสโตเนีย มองบาดุนนั่งโต๊ะเดียวกับพระองค์หญิงศิริรัตนได้พูดกันถึงเรื่องถ่ายรูป เขามาหาวันนี้เลยเอาสมุดรูปต่าง ๆ ของเขามาให้เธอดูด้วย มีรูปแปลกๆ เช่นรูปการพิธีเมื่อตัวเขาอุปสมบทเปนต้น รูปใดฉันอยากได้เขาก็มีแก่ใจไปฉายลำลองส่งมาให้ตามปรารถนา รู้สึกขอบใจมาก ตอนกลางวันมีคนมาหาหลายพวกด้วยกิจต่าง ๆ ดังเล่ามาแล้ว

เวลาบ่ายว่างจึงชวนกันไปกินขนมที่ร้านชื่อ สาวอย Savoy Restaurant เรื่องที่จะไปร้านขายขนมนี้มีมูลเหตุควรจะเล่าไว้ด้วย ในบรรดาเมืองขึ้นของฮอลันดาทั้งที่ชวาและสุมาตรา ถ้าเปนเมืองใหญ่คงมีร้านขายขนมสำหรับผู้ดีไปกินทุกเมือง เพราะพวกฮอลันดาไม่ใคร่ติดการกิฬา เช่นเล่นเทนนิส แบดมิงตัน และฟุตบอล เหมือนพวกอังกฤษ เวลาเย็นว่างมักพาลูกเมียไปซื้อขนมกับไอสคริมกินแล้วเลยนั่งเล่นที่ร้านขายขนมนั้น ร้านขายขนมจึงจัดเปนที่โอ่โถง มีทั้งของคาวและของหวานต่างๆ อันทำอย่างปราณีตไว้ขาย ตั้งโต๊ะตัวเล็กๆ มีเก้าอี้ล้อมโต๊ะ ๔ ตัวรายกันไปเปนหย่อม ๆ มีบัญชีของกินพิมพ์วางไว้ให้รู้ และในห้องนั้นมีชั้นตั้งโถแก้วใส่ขนมแห้งต่างๆ เรียงตามข้างฝา ที่กลางห้องมีตู้ใส่ขนมสดสำหรับให้เลือกด้วย แล้วแต่ใครจะเลือกซื้อสิ่งใดกิน บอกให้เขารู้ก็จัดมาให้และมีบ๋อยมาเลี้ยง นั่งกินกันในร้านหรือชาลาหน้าร้านนั้น แต่ในเมืองขึ้นของอังกฤษ เช่นเมืองสิงคโปร์และปีนัง ไม่มีร้านเช่นนั้น เห็นจะเปนเพราะนิสัยอังกฤษชอบเล่นกิฬาในตอนเย็น มักพากันไปอยู่ในสนามการเล่นโดยมาก ร้านขายขนมมีแต่พวกจีนและพวกแขกเลียนมาทำขายบ้าง แต่ของที่ทำขายและร้านที่จัดไม่น่าไปนั่งกิน เมื่อแรกฉันไปถึงเมืองพะม่าเข้าใจว่าเปนเมืองขึ้นของอังกฤษก็คงเหมือนที่เมืองสิงคโปร์และปีนัง ไปเกิดปลาดใจเมื่อไปกินเลี้ยงน้ำชาที่บ้านมิสเตอร์คัสโตเนีย เห็นขนมทำอย่างปราณีตมีแปลก ๆ เหมือนที่เมืองชวามีหลายอย่าง ถามเขาว่าเปนของทำที่ไหนเขาบอกตำแหน่งร้านให้จึงได้ไปซื้อ แต่กระบวรจัดร้านและกระบวรเลี้ยงที่สุดจนขนมก็ยังสู้ร้านที่เมืองชวาไม่ได้

​วันอังคารที่ ๑๑ กุมภาพันธ์ เซอ ฮยูสเตเฟนสัน Sir Hugh Stephenson เจ้าเมืองกับท่านผู้หญิงเชิญไปเลี้ยงกลางวันที่จวน เพราะเมื่อฉันไปถึงเมืองพะม่าเจ้าเมืองกำลังไปตรวจการอยู่ที่เมืองยักไข่ จึงได้พบกันต่อฉันกลับลงมาจากเมืองพะม่าเหนือ เวลานั้นยังอยู่ในเวลาไว้ทุกข์ การเลี้ยงเปนอย่างไปรเวตมีแต่เจ้าเมืองกับท่านผู้หญิงและเลขานุการกับนายทหารคนสนิทกับพวกเราอีก ๕ คน ต้อนรับวางอัฒยาศัยอย่างสนิทสนม เวลาพากันเดินเข้าไปถึงห้องเลี้ยงเห็นแปลกตาอย่างหนึ่ง ด้วยใช้บ่าวพะม่าเปนคนเลี้ยงยืนเรียงกันอยู่เปนแถวทั้ง ๒ ข้าง พอเจ้าเมืองเดินเข้าไปพวกบ่าวเหล่านั้นก็ประนมมือยกขึ้นถึงราวปากก้มศีรษะหน่อยหนึ่งเปนกิริยาเคารพ เจ้าเมืองกับท่านผู้หญิงนั่งตรงตัวโต๊ะ ๒ ฝ่าย พระองค์หญิงกับหญิงพูนนั่งข้างเจ้าเมือง ตัวฉันกับหญิงพิลัยนั่งสองข้างท่านผู้หญิง

เซอ ฮยูสเตเฟนสัน เจ้าเมืองพะม่าอายุดูราวสัก ๕๐ เศษ ทำราชการในอินเดียมาแต่หนุ่ม บอกว่ารับราชการมาครบกำหนดแล้วจะออกรับบำนาญกลับไปอยู่ประเทศอังกฤษในปีนี้ การสนทนาในเวลากินเลี้ยงฉันนั่งห่างเจ้าเมือง สนทนาแต่กับท่านผู้หญิง จนเลี้ยงเสร็จแล้วกลับออกมานั่งที่ห้องรับแขกจึงได้สนทนากับเจ้าเมือง แต่ก็มิใคร่สดวกด้วยท่านเจ้าเมืองก็หูตึงคล้ายกับฉัน เลขานุการต้องเข้าช่วยขัดจังหวะสนทนากันด้วยเรื่องเมืองพะม่าเปนพื้น จวนที่อยู่ของเจ้าเมืองเมื่อฉันไปคราวก่อนยังเปนเรือนไม้ แต่เดี๋ยวนี้สร้างเปนตึกใหญ่หลังเดียวโดดขนาดสัก ๒ เท่า วังบุรพาภิรมย์ เห็นจะสร้างพร้อมกันกับตึกศาลารัฐบาลอีกหลังหนึ่ง ขนาดสักเท่าศาลากระทรวงกลาโหมในกรุงเทพฯ และมีสนามอยู่กลางอย่างเดียวกัน ด้วยแบบกระบวนช่างและลวดลายเปนอย่างร่วมสมัยกัน แต่ตึกศาลารัฐบาลนั้นพวกข้าราชการเขาว่าข้างในทึบมาก ไม่เหมาะกับเปนที่ทำงานรัฐบาลเลย เขาว่าเมื่อแผ่นดินไหวคราวพระมุเตาพังนั้น ศาลารัฐบาลก็ครากหลายแห่งแต่พอเยียวยาได้ ถ้าพังเสียให้หมดจะดีกว่า จะได้สร้างใหม่ให้สมควรเปนที่ทำการ แต่จวนเจ้าเมืองฉันได้เห็นแต่ห้องรับแขกกับห้องเลี้ยงอาหาร ที่อื่นจะเปนอย่างไรหาได้เห็นไม่ พิเคราะห์ดูตึกหลังเดียวใหญ่โตเช่นนั้น เจ้าเมืองก็คงอยู่เปนอิสสระแก่ครัวเรือนของตัวแต่ส่วนหนึ่ง ส่วนอื่นโดยมากคงเปนที่อยู่ของผู้ช่วย เช่นเลขานุการและนายทหารคนสนิทเปนต้น และเปนที่ทำการต่างๆ ซึ่งเนื่องกับตำแหน่งเจ้าเมือง รวบรวมอยู่ในตึกหลังเดียวกันดูจะอยู่ไม่สบายนัก เมื่อกลับจากจวนเจ้าเมืองแล้ว ตอนบ่ายว่างก็แยกกันเที่ยวเตร็จเตร่ตามอำเภอใจ ตัวฉันไปเดินเล่น เจ้าหญิงให้เจ้าฉายเมืองพาไปกินเกาเหลาที่ดูโรงเตี๊ยมจีน กลับมาบอกว่าสู้ในกรุงเทพฯ ไม่ได้ ฉันอยากจะแถมว่าถึงปีนังและสิงคโปร์เกาเหลาก็สู้กรุงเทพฯ ไม่ได้เหมือนกัน และยังมีคนอื่นเขาบอกว่า ที่เมืองฮ่องกงก็สู้เกาเหลากรุงเทพฯ ไม่ได้ ดูปลาดอยู่