วันที่ ๓๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๙ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๓๐ กันยายน พุทธศักราช ๒๔๗๙

ทูล สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัติวงศ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ตรัสขออนุญาตพิมพ์กฎมณเฑียรบาลพะม่า ที่หม่อมฉันแปลถวายไว้ เปนหนังสือแจกในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมเจ้าตระหนักนิธิผล ไชยันต์ นั้น ถ้าท่านทรงพระดำริเห็นว่าควรพิมพ์เปนหนังสือแจกได้ หม่อมฉันก็ถวายอนุญาตด้วยความยินดี แต่หนังสือนั้นเมื่อหม่อมฉันแปลจำนงแต่จะถวายประดับพระปรีชาญาณพระองค์ท่าน มิได้หมายว่าจะพิมพ์โฆษณา เมื่อจะพิมพ์ให้คนทั้งหลายอ่าน จึงเห็นว่าควรจะบอกอธิบายการที่แปลไว้ด้วย

ต้นฉะบับหนังสือกฎมณเฑียรบาลพะม่าที่หม่อมฉันแปลนั้นเปนภาษาอังกฤษอยู่ในหนังสืออภิธานเมืองพะม่าเหนือ Upper Burma Gazetteer ซึ่งรัฐบาลอังกฤษให้เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ เรียบเรียงพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓ ตอนที่แปลนี้เรียกในภาษาอังกฤษว่า Palace Customs ชื่อก็ตรงกับที่เราเรียกว่า “กฎมณเฑียรบาล” เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ อ้างว่าเปนตำราอยู่ในคัมภีร์โลกะพยุหะ Lawkabayuha พะม่าแยกเอามาลงไว้ในหนังสือเรื่อง “พระราชวงศ” Yazawindaw ฉะบับเมืองมัณฑเล ชะรอยต้นฉะบับภาษาพะม่า จะอ่านเข้าใจยากด้วยเปนสำนวนโบราณ เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ จึงบอกไว้ว่าเมื่อแปลต้องอาศัยไต่ถามพะม่าที่เปนข้าราชการชั้นเก่า ด้วยสังเกตดูรูปความกฎมณเฑียรบาลพะม่า ก็เปนทำนองเดียวกันกับกฎมณเฑียรบาลของไทยที่พิมพ์ไว้ในกฎหมายเก่า เห็นได้ว่าพะม่ากับไทยได้ต้นตำรามาจากแหล่งอันเดียวกัน เปนแต่มาแก้ไขรายการไปตามความนิยมในพื้นเมือง จึงผิดกัน

มูลเหตุที่หม่อมฉันจะแปลนั้น เมื่ออ่านกฎมณเฑียรบาลพะม่าแล้วคิดถึงพระองค์ท่าน ด้วยเคยค้นกฎมณเฑียรบาลหาความรู้โบราณคดีมาด้วยกันตั้งแต่รัชชกาลที่ ๕ นึกว่าท่านคงจะพอพระหฤทัยที่จะทรงทราบไปถึงกฎมณเฑียรบาลพะม่าด้วยทูลถามไปก็ได้รับลายพระหัตถ์ตรัสตอบมาว่าถ้าได้ทอดพระเนตรก็จะทรงยินดีมาก หม่อมฉันจึงแปลส่งไปถวายเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ เมื่อแปล พิจารณาดูต้นฉะบับภาษาอังกฤษ เห็นสำนวนเปนอย่างแปลแต่เนื้อความจากฉะบับภาษาพะม่า ไปเขียนอธิบายเปน​ภาษาอังกฤษให้ฝรั่งเข้าใจ ถ้าแปลเปนภาษาไทยตามสำนวนที่แต่งภาษาอังกฤษ ดูเหมือนจะกลับทำให้ไทยเข้าใจยากขึ้น หม่อมฉันจึงแปลแต่เนื้อความจากภาษาอังกฤษเหมือนอย่าง เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ แปลจากภาษาพะม่า แต่ที่เขาอาศัยไต่ถามข้าราชการพะม่า หม่อมฉันเอาความในกฎมณเฑียรบาลไทย กับขนบธรรมเนียมไทยที่มีพ้องกันมาเทียบเคียงในอธิบาย และเอานามศัพท์ในกฎมณเฑียรบาลไทยมาใช้ในที่ความตรงกัน ให้ไทยอ่านเข้าใจง่ายขึ้น

เมื่อหม่อมฉันแปลกฎมณเฑียรบาลพะม่าแล้ว หม่อมฉันไปเมืองพะม่า ได้ไปเห็นเครื่องราชูปโภคพะม่าบางอย่าง และอ่านหนังสือเรื่องอื่นพบการราชพิธีที่ไม่มีในกฎมณเฑียรบาลของ เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ อีกบ้าง บัดนี้ท่านจะโปรดให้พิมพ์กฎมณเฑียรบาลพะม่าเปนหนังสือแจกในงานศพ หม่อมเจ้าตระหนักนิธิผล ไชยันต์ ซึ่งหม่อมฉันคุ้นเคยชอบพอทั้งตัวเธอและหม่อมเจ้าหญิงประโลมจิตร จิตรพงศ ผู้ชายา อยากจะช่วยงานศพบ้าง แต่อยู่ไกลจึงได้ตรวจชำระหนังสือกฎมณเฑียรบาลพะม่า แก้ไขตรงที่เห็นว่ายังบกพร่องและแต่งเรื่องพิธีอื่นที่พบเมื่อภายหลังเพิ่มเติมลง ส่งมาถวายเปนฉะบับใหม่ สำหรับพิมพ์แจกในงานศพหม่อมเจ้าตระหนักนิธิผล ไชยันต์ ตามพระประสงค์