- คำนำ (พ.ศ. ๒๕๔๔)
- คำนำ (พ.ศ. ๒๕๒๙)
- คำนำเมื่อพิมพ์ครั้งแรก
- ประวัติสุนทรภู่
- บันทึกเรื่องผู้แต่งนิราศพระแท่นดงรัง
- อธิบาย ว่าด้วยเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่
- ปกิรณะกะประวัติของสุนทรภู่
- ตอนที่ ๑ พระอภัยมณีกับศรีสุวรรณเรียนวิชา
- ตอนที่ ๒ นางผีเสื้อลักพระอภัยมณี
- ตอนที่ ๓ ศรีสุวรรณเข้าเมืองรมจักร
- ตอนที่ ๔ ศรีสุวรรณพบนางเกษรา
- ตอนที่ ๕ ศรีสุวรรณเกี้ยวนางเกษรา
- ตอนที่ ๖ ศรีสุวรรณรบท้าวอุเทน
- ตอนที่ ๗ ศรีสุวรรณพยาบาลนางเกษรา
- ตอนที่ ๘ อภิเษกศรีสุวรรณ
- ตอนที่ ๙ พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อ
- ตอนที่ ๑๐ พระอภัยได้นางเงือก
- ตอนที่ ๑๑ นางสุวรรณมาลีไปเที่ยวทะเล
- ตอนที่ ๑๒ พระอภัยมณีพบนางสุวรรณมาลี
- ตอนที่ ๑๓ พระอภัยมณีโดยสารเรือนางสุวรรณมาลี
- ตอนที่ ๑๔ พระอภัยมณีเรือแตก
- ตอนที่ ๑๕ สินสมุทรโดยสารเรือโจรสุหรั่ง
- ตอนที่ ๑๖ สินสมุทรพบศรีสุวรรณ
- ตอนที่ ๑๗ ศรีสุวรรณกับสินสมุทรตามพระอภัยมณี
- ตอนที่ ๑๘ พระอภัยมณีโดยสารเรืออุศเรน
- ตอนที่ ๑๙ พระอภัยมณีพบศรีสุวรรณกับสินสมุทร
- ตอนที่ ๒๐ สินสมุทรรบกับอุศเรน
- ตอนที่ ๒๑ พระอภัยมณีเกี้ยวนางสุวรรณมาลี
- ตอนที่ ๒๒ พระอภัยมณีครองเมืองผลึก
- ตอนที่ ๒๓ พระอภัยมณีอภิเษกกับนางสุวรรณมาลี
- ตอนที่ ๒๔ กำเนิดสุดสาคร
- ตอนที่ ๒๕ สุดสาครเข้าเมืองการะเวก
- ตอนที่ ๒๖ อุศเรนตีเมืองผลึก
- ตอนที่ ๒๗ เจ้าละมานตีเมืองผลึก
- ตอนที่ ๒๘ สุดสาครตามพระอภัยมณี
- ตอนที่ ๒๙ ศึกเก้าทัพตีเมืองผลึก
- ตอนที่ ๓๐ พระอภัยมณีตีเมืองใหม่
- ตอนที่ ๓๑ พระอภัยมณีพบนางละเวง
- ตอนที่ ๓๒ ศรีสุวรรณอาสาตีด่านดงตาล
- ตอนที่ ๓๓ ย่องตอดสะกดทัพ
- ตอนที่ ๓๔ นางละเวงคิดหย่าทัพ
- ตอนที่ ๓๕ พระอภัยติดท้ายรถ
- ตอนที่ ๓๖ พระอภัยมณีทำผูกคอตายได้นางละเวง
- ตอนที่ ๓๗ ศรีสุวรรณกับสินสมุทรถูกเสน่ห์
- ตอนที่ ๓๘ นางสุวรรณมาลีข้ามไปเมืองลังกา
- ตอนที่ ๓๙ นางสุวรรณมาลีมีสารตัดพ้อ
- ตอนที่ ๔๐ สุดสาครถูกเสน่ห์
- ตอนที่ ๔๑ นางสุวรรณมาลีหึงหน้าป้อม
- ตอนที่ ๔๒ หัสไชยแก้เสน่ห์
- ตอนที่ ๔๓ นางเสาวคนธ์ยิงแก้ม
- ตอนที่ ๔๔ กษัตริย์สามัคคี
- ตอนที่ ๔๕ นางเสาวคนธ์ขุดโคตรเพชร
- ตอนที่ ๔๖ พระอภัยมณีกลับเมือง
- ตอนที่ ๔๗ อภิเษกสินสมุทร
- ตอนที่ ๔๘ นางเสาวคนธ์หนี
- ตอนที่ ๔๙ นางเสาวคนธ์แปลงเป็นฤๅษี
- ตอนที่ ๕๐ นางเสาวคนธ์ได้เมืองวาหุโลม
- ตอนที่ ๕๑ สุดสาครตามนางเสาวคนธ์
- ตอนที่ ๕๒ พระอภัยมณีทำศพท้าวสุทัศน์
- ตอนที่ ๕๓ มังคลาครองเมืองลังกา
- ตอนที่ ๕๔ มังคลาชิงโคตรเพชร
- ตอนที่ ๕๕ มังคลาจับนางสุวรรณมาลีและท้าวทศวงศ์
- ตอนที่ ๕๖ หัสไชยตีด่านเมืองลังกา
- ตอนที่ ๕๗ สุดสาครรบมังคลา
- ตอนที่ ๕๘ นางละเวงวัณฬาช่วยนางสุวรรณมาลีแลท้าวทศวงศ์
- ตอนที่ ๕๙ พระอภัยมณีศรีสุวรรณไปเมืองลังกา
- ตอนที่ ๖๐ พระอภัยมณีรบกับมังคลา
- ตอนที่ ๖๑ สังฆราชบาทหลวงเผาเมืองลังกา
- ตอนที่ ๖๒ พระอภัยเข้าเมืองลังกา
- ตอนที่ ๖๓ อภิเษกหัสไชย
- ตอนที่ ๖๔ พระอภัยมณีออกบวช
- ตอนที่ ๖๕ พระบาทหลวงพาพระมังคลาหนีทัพไปเมืองกำพลเพชร
- ตอนที่ ๖๖ วลายุดาครองเมืองสินชัย
- ตอนที่ ๖๗ วายุพัฒน์เป็นอุปราชเมืองเซ็น
- ตอนที่ ๖๘ หัสกันครองเมืองสุลาลัย
- ตอนที่ ๖๙ พระอภัยมณีเยี่ยมศพนางมณฑา
- ตอนที่ ๗๐ พระมังคลายกทัพเรือมาตีเมืองลังกา
- ตอนที่ ๗๑ นางรำภา นางยุพาผกาและนางสุลาลีวันออกรบ
- ตอนที่ ๗๒ สุดสาคร สินสมุทรรบกับพระมังคลา
- ตอนที่ ๗๓ วลายุดา วายุพัฒน์และหัสกันเข้าเฝ้าศรีสุวรรณ
- ตอนที่ ๗๔ ทัพพันธมิตรเมืองกำพลเพชรยกมาช่วยพระมังคลา
- ตอนที่ ๗๕ พระมังคลาล่าทัพไปถึงเกาะกาหวี
- ตอนที่ ๗๖ ทหารเมืองกำพลเพชรตามนางกฤษณาพบพระมังคลา
- ตอนที่ ๗๗ พระมังคลาได้นางดวงแขลูกสาวเจ้าเมืองสำปันหนา
- ตอนที่ ๗๘ อภิเษกพระกฤษณากับนางเทพินไปครองเมืองรมจักร
- ตอนที่ ๗๙ วลายุดา วายุพัฒน์และหัสกันลามารดากลับไปเมือง
- ตอนที่ ๘๐ พระมังคลายกทัพเมืองสำปันหนาไปตีเมืองลังกา
- ตอนที่ ๘๑ ศรีสุวรรณออกรับศึกพระมังคลา
- ตอนที่ ๘๒ โจรสลัดคุมกำปั่นปล้นเมืองรมจักร
- ตอนที่ ๘๓ ศรีสุวรรณมาช่วยเมืองรมจักรรบโจรสลัด แล้วอภิเษกตรีพลำกับอัมพวันและเทวัญกับนิลกัณฐี
- ตอนที่ ๘๔ พระมังคลากับพระบาทหลวงแตกทัพไปเกลี้ยกล่อมเมืองต่าง ๆ
- ตอนที่ ๘๕ พระมังคลาไปถึงเมืองโรมพัฒน์ได้นางบุษบง
- ตอนที่ ๘๖ พระบาทหลวงกับพระมังคลายกทัพเรือเมืองโรมพัฒน์ไปตีเมืองลังกา
- ตอนที่ ๘๗ สุดสาครทราบข่าวศึก
- ตอนที่ ๘๘ พระมังคลากับพระบาทหลวงตีได้เมืองด่านลังกา
- ตอนที่ ๘๙ ทัพสุดสาครตีทัพพระมังคลาพ่าย จนเทวสินธุ์ตามไปถึงเมืองสำปันหนา
- ตอนที่ ๙๐ ท้าวรายากับพระเทวสินธุ์ไปถึงเมืองกำพลเพชร แล้วยกทัพไปเมืองลังกา
- ตอนที่ ๙๑ หกกษัตริย์ยกทัพมาช่วยเมืองลังกาทำศึก
- ตอนที่ ๙๒ พระบาทหลวงรบศึกหกกษัตริย์จนลมแดงซัดเรือรบพลัดกัน
- ตอนที่ ๙๓ สุดสาครตีเมืองด่านแตก
- ตอนที่ ๙๔ พระเทวสินธุ์พบพระมังคลาจนเจ็ดกษัตริย์เตรียมรบ
- ตอนที่ ๙๕ พระมังคลากับพระบาทหลวงยกทัพเข้าตีเมืองปากน้ำ
- ตอนที่ ๙๖ ทัพเจ็ดกษัตริย์ตีทัพพระบาทหลวงแตก
- ตอนที่ ๙๗ พระบาทหลวงเตรียมตีเมืองปากน้ำคืน
- ตอนที่ ๙๘ พระบาทหลวงขับท้าวรายากับนางบุษบงไปจากกองทัพ จนพระมังคลาหนี
- ตอนที่ ๙๙ พระบาทหลวงยกเข้าตีเมืองปากน้ำ
- ตอนที่ ๑๐๐ สินสมุทรตีทัพพระบาทหลวงจนถูกยาเบื่อ
- ตอนที่ ๑๐๑ พระอภัยมณีเยือนลังกา
- ตอนที่ ๑๐๒ พระบาทหลวงปล่อยโคมไฟไปตกเมืองลังกา จนถึงพระอภัยมณีห้ามทัพ
- ตอนที่ ๑๐๓ หกกษัตริย์ตีโต้ทัพพระบาทหลวงล่าไปเมืองปตาหวี
- ตอนที่ ๑๐๔ พระอภัยมณีกลับไปเขาสิงคุตร
- ตอนที่ ๑๐๕ อภิเษกหัสกันกับนางวันชายา
- ตอนที่ ๑๐๖ พระอภัยมณีไปเยี่ยมนางเงือกที่เกาะแก้วพิสดาร
- ตอนที่ ๑๐๗ พระบาทหลวงเข้าเมืองปตาหวีแล้วตามไปพบพระมังคลาที่เมืองกำพลเพชร
- ตอนที่ ๑๐๘ พระมังคลาและนางบุษบงออกมารับพระบาทหลวง
- ตอนที่ ๑๐๙ ท้าวโกสัยบอกพระมังคลาให้รู้อุบายพระบาทหลวง
- ตอนที่ ๑๑๐ พระบาทหลวงตีด่านเมืองกำพลเพชร
- ตอนที่ ๑๑๑ พระมังคลามีสารง้อศรีสุวรรณสุดสาครและสินสมุทร ให้มาช่วยรบพระบาทหลวง
- ตอนที่ ๑๑๒ ทัพพระมังคลารบกับทัพพระบาทหลวง
- ตอนที่ ๑๑๓ ทัพศรีสุวรรณกับสี่กษัตริย์ตีกระหนาบทัพพระบาทหลวง
- ตอนที่ ๑๑๔ ทัพเรือพระบาทหลวงเข้าเมืองกาศึก
- ตอนที่ ๑๑๕ ศรีสุวรรณกับพวกพาพระมังคลากลับเมืองลังกา
- ตอนที่ ๑๑๖ ท้าวกุลามาลีได้นางดวงประไพลูกสาวท้าวสินชัยเจ้าเมืองกาศึก
- ตอนที่ ๑๑๗ พระมังคลาไปงานโสกันต์ระเด่นกินเรศ
- ตอนที่ ๑๑๘ เจ้าเมืองปตาหวีพานางดวงประไพกลับเมือง
- ตอนที่ ๑๑๙ สุดสาครไปเยี่ยมนางเงือกและพระฤๅษีที่เกาะแก้วพิสดาร
- ตอนที่ ๑๒๐ สุดสาครกลับเมืองลังกา
- ตอนที่ ๑๒๑ ศรีสุวรรณให้นรินทร์รัตน์ไปครองเมืองรัตนา
- ตอนที่ ๑๒๒ อภิเษกนรินทร์รัตน์ครองเมืองรัตนา
- ตอนที่ ๑๒๓ เจ็ดกษัตริย์ยกทัพมาตีเมืองเหมรา
- ตอนที่ ๑๒๔ นรินทร์รัตน์ขอราเมศมาเป็นอุปราชกรุงรัตนา
- ตอนที่ ๑๒๕ นรินทร์รัตน์กับราเมศมาช่วยเมืองเหมรา
- ตอนที่ ๑๒๖ เจ็ดกษัตริย์ตายสี่หนีสาม
- ตอนที่ ๑๒๗ นรินทร์รัตน์หลงนางเกศพัฒน์เมืองเหมรา
- ตอนที่ ๑๒๘ อภิเษกพระราเมศกับนางดวงประภา
- ตอนที่ ๑๒๙ ภัทวงศ์ไปไหว้เทวรูปจนพบนางเกสรสุมาลัย
- ตอนที่ ๑๓๐ เจ้าเมืองวายุภักษ์ขอนางเกสรสุมาลัยให้ภัทวงศ์
- ตอนที่ ๑๓๑ พระสังฆราชบาทหลวงยกทัพมาตีเมืองลังกา
- ตอนที่ ๑๓๒ ตัดหางสุพรรณมัจฉาแล้วสถาปนาเป็นจันทวดีพันปีหลวง
ตอนที่ ๑๐ พระอภัยได้นางเงือก
๏ ฝ่ายเงือกน้ำฟังยักษ์ตระหนักแน่ | ว่าพ่อแม่ม้วยมุดสุดสงสาร |
ลงกลิ้งเกลือกเสือกกายเพียงวายปราณ | ชลีลานลาองค์พระทรงธรรม์ |
น้องจะขอไปเป็นเหยื่อผีเสื้อน้ำ | จะได้กล้ำกลืนข้าให้อาสัญ |
ด้วยพ่อแม่ก็เข้าไปอยู่ในครรภ์ | ได้พบกันตามประสาชีวาวาย ฯ |
๏ พงศ์กษัตริย์ตรัสห้ามด้วยความรัก | หวังจะหักอาดูรให้สูญหาย |
โอ้น้องแก้วแววตาจะลาตาย | แสนเสียดายดังใครล้วงเอาดวงใจ |
ถึงบิดามารดรสมรม้วย | พี่จะช่วยปกป้องให้ผ่องใส |
อยู่พึ่งบุญบารมีพระชีไพร | เราจะได้เห็นกันทุกวันคืน ฯ |
๏ นางเงือกน้ำกำสรดสลดจิต | ครั้นทรงฤทธิ์ร่ำปลอบก็ชอบชื่น |
เอาความรักหักระกำให้กล้ำกลืน | ซบสะอื้นอาลัยไม่ไคลคลา ฯ |
๏ พระเห็นเงือกฟังคำซ้ำสงสาร | จึงวอนท่านโยคีมีคาถา |
นางเงือกนี้มีคุณแก่ข้ามา | ขอฝากฝ่าบาทบงสุ์พระทรงธรรม์ |
ให้นางอยู่อู่อ่าวที่เหล่านี้ | พอเป็นที่อาศัยใกล้หม่อมฉัน |
เมื่อมีทุกข์ขุกเข็ญได้เห็นกัน | จะผ่อนผันทำวนให้พ้นภัย ฯ |
๏ ฝ่ายโยคีมีพรตพจนารถ | อนุญาตยิ้มย่องสนองไข |
เป็นไรมีที่ตรงนั้นอย่าพรั่นใจ | มิให้ภัยบีฑาสีกาโยม |
จะให้อยู่วนวังในจังหวัด | เป็นเงือกวัดเถิดหนอนางสำอางโฉม |
ที่วุ้งเวิ้งเชิงเขาริมเสาโคม | เป็นของโยมอยู่ในน้ำให้สำราญ |
แล้วเสกด้ายสายสิญจน์ให้สวมไว้ | ไม่มีภัยผาสุกสนุกสนาน |
นางเงือกลาลงวนชลธาร | พระชวนหลานมาศาลาเข้าราตรี |
ให้อยู่กุฏิ์ก่อใหม่ใต้ต้นโศก | ริมชะโงกเงื้อมเขาคิรีศรี |
แขกฝรั่งทั้งสิ้นพลอยยินดี | ฝากไมตรีปรนนิบัติกษัตรา |
พระอภัยสุริย์วงศ์องค์โอรส | อยู่บรรพตพิสดารนานนักหนา |
ให้ลูกน้อยค่อยเพียรเรียนวิชา | ตามประสาไสยเพทพระเวทมนตร์ |
พระโยคีมีจิตคิดสงสาร | สอนกุมารสารพัดไม่ขัดสน |
ที่ลึกล้ำสำหรับแก้อับจน | ค่อยฝึกฝนสอนกันทุกวันไป ฯ |
๏ ฝ่ายพระองค์ทรงโฉมประโลมโลก | ครั้นสร่างโศกเศร้าหมองค่อยผ่องใส |
คิดถึงเงือกน้ำน้อยกลอยฤทัย | จะเปลี่ยวใจกัลยาในวารี |
ด้วยบิดามารดรสมรม้วย | จำจะช่วยปลอบประโลมนางโฉมศรี |
คะนึงนึกตรึกตราในราตรี | จรลีเลี้ยวมาข้างหน้าเนิน |
พระเหลือบลงตรงโตรกชะโงกเงื้อม | น้ำกระเพื่อมแผ่นผาศิลาเผิน |
กระจ่างแจ้งแสงจันทร์แจ่มเจริญ | พระเพลิดเพลินพลางเรียกสำเหนียกใจ |
นางมัจฉานารีของพีเอ๋ย | เจ้าทรามเชยอยู่ที่นี่หรือที่ไหน |
พี่มาเยือนเพื่อนยากฝากอาลัย | สายสุดใจจงขึ้นมาหาพี่ชาย ฯ |
๏ ฝ่ายเงือกน้อยสร้อยเศร้าให้เหงาง่วง | อยู่ในห้วงหุบวนชลสาย |
ได้ฟังคำฉ่ำชื่นค่อยฟื้นกาย | จึงแหวกว่ายสายสมุทรผุดขึ้นมา |
เห็นพระองค์ทรงนั่งอยู่เงื้อมเขา | จึงเคียงเข้าข้างแท่นที่แผ่นผา |
น้อมคำนับกลับคิดถึงบิดา | ชลนาไหลหลั่งลงพรั่งพราย |
พระลดองค์ลงแอบแนบถนอม | จงอดออมอาดูรให้สูญหาย |
เจ้าพาพี่หนีรอดไม่วอดวาย | คุณของสายสวาทล้นคณนา |
จะปกป้องครองคู่ไม่รู้ร้าง | ไม่เว้นว่างวายประโลมโฉมมัจฉา |
ประสายากฝากรักกันสองรา | แก้วกานดาดวงจิตอย่าบิดเบือน ฯ |
๏ นางเงือกน้ำคำนับอภิวาท | เชิงฉลาดเหมือนมนุษย์นั้นสุดเหมือน |
จึงตอบคำทำกระบวนแกล้งชวนเชือน | พระมาเยือนเยี่ยมนี้น้องดีใจ |
เหมือนบิดรมารดามาให้เห็น | จะวายเว้นเวลาน้ำตาไหล |
ขอเป็นข้ากว่าชีวันจะบรรลัย | ไม่ไปไกลบาทาฝ่าธุลี |
ซึ่งทรงฤทธิ์คิดปองจะครองคู่ | แสนอดสูสารพัดจะบัดสี |
วิสัยสัตว์มัจฉาอยู่วารี | จะยินดีด้วยมนุษย์นั้นสุดกลัว |
เพราะต่างชาติวาสนาน้องน้อยนัก | อย่าริรักอนุกูลเลยทูนหัว |
จะพลอยพาฝ่าละอองให้หมองมัว | ขอฝากตัวตามประสาเป็นข้าไท ฯ |
๏ พระแย้มยิ้มพริ้มพรายว่าสายสวาท | แสนฉลาดเหลือดีจะมีไหน |
น่าสงสารวานอย่าว่าเป็นข้าไท | มิใช่ใจพี่นี้หมายเป็นนายน้อง |
ถึงต่างชาติวาสนาได้มาพบ | ก็ควรคบเคียงชมประสมสอง |
เจ้าโฉมงามทรามสงวนนวลละออง | อย่าขัดข้องคิดหมางระคางใจ |
ประเวณีมีทั่วทุกตัวสัตว์ | ไม่จำกัดห้ามปรามตามวิสัย |
นาคมนุษย์ครุฑาสุราลัย | สุดแต่ใจปรองดองจะครองกัน |
เจ้ากับพี่นี้ก็เห็นเป็นกุศล | จึงหนีพ้นมารมาไม่อาสัญ |
จะเคียงคู่ชูชื่นทุกคืนวัน | โอ้เจ้าขวัญนัยนาได้ปรานี |
พลางอิงแอบแนบน้องประคองเคล้า | ค่อยต้องเต้าเต่งอุรามารศรี |
พระเชยปรางทางฉะอ้อนอ่อนอินทรีย์ | ร่วมฤดีเดือนหงายสบายใจ |
อัศจรรย์ครั่นครื้นเป็นคลื่นคลั่ง | เพียงจะพังแผ่นผาสุธาไหว |
กระฉอกฉาดหาดเหวเป็นเปลวไฟ | พายุใหญ่เขยื้อนโยกกระโชกพัด |
เมขลาล่อแก้วแววสว่าง | อสูรขว้างเขวี้ยงขวานประหารหัต |
พอฟ้าวาบปลาบแปลบแฉลบลัด | เฉวียนฉวัดวงรอบขอบพระเมรุ |
พลาหกเทวบุตรก็ผุดพุ่ง | เป็นฝนฟุ้งฟ้าแดงดังแสงเสน |
สีขรินทร์อิสินธรก็อ่อนเอน | ยอดระเนนแนบน้ำแทบทำลาย |
สมพาสเงือกเยือกเย็นเหมือนเล่นน้ำ | ค่อยเฉื่อยฉ่ำชื่นชมด้วยสมหมาย |
สัมผัสพิงอิงแอบเป็นแยบคาย | ไม่เคลื่อนคลายคลึงเคล้าเยาวมาลย์ |
จนดาวเดือนเลื่อนลับพยับฟ้า | จึงโลมลากลับหลังยังสถาน |
แต่เช้าไปค่ำมาอยู่ช้านาน | จะประมาณเจ็ดเดือนไม่เคลื่อนคลา ฯ |