วันที่ ๒๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ดร

​บ้านซินนามอน ฮอลล์ ปีนัง

วันที่ ๒๒ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๗๗

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

หม่อมฉันถวายบันทึกอธิบายเรื่องตั้งสังฆราชโรมันคาธอลิคมากับจดหมายฉะบับนี้ ตามที่ได้ทูลรับสัญญาไว้ มีความบางข้อประกอบกับบันทึกนั้น จะทูลเพิ่มเติมในจดหมายฉะบับนี้ต่อไป

เมื่อวันศุกร์ที่ ๑๓ เมษายน สังฆราชแปโรส์ ซึ่งมาจากกรุงเทพฯ พาบาดหลวงเดวัลผู้ที่จะเปนสังฆราชมละกา มาหาหม่อมฉันที่บ้านซินนามอน ทั้งสององค์เชิญหม่อมฉันกับหญิงพูนและหญิงพิลัยให้ไปในการพิธี และเชิญให้หม่อมฉันไปกินกลางวันที่คอนเวนต์ในวันพิธีนั้นด้วยแต่หม่อมฉันขอตัวในการกินกลางกันรับจะไปแต่ในงานตั้งสังฆราช ครั้นถึงวันที่ ๑๕ ต้องตื่นแต่เช้าก่อน ๗ นาฬิกา เตรียมตัวแล้วไปถึงที่วัดอัสสัมชัญเวลาราว ๗.๕๕ น. เข้านั่งที่ได้สัก ๕ นาทีก็เริ่มการพิธีตรงเวลา ๘ นาฬิกา เสร็จการพิธีเกือบ ๑๑ นาฬิกา ต้องนั่งอยู่เกือบ ๓ ชั่วโมง แต่ก็ไม่รู้สึกเหน็ดเหนื่อย เพราะดูทำพิธีเพลิน จนกลับมาถึงบ้านจึงรู้สึกว่าเหนื่อยอยู่บ้าง

การพิธีในวัดโรมันคาธอลิคที่เราได้เห็นในกรุงเทพฯ มักเปนแต่พิธีทำวัตร Mass ในการมงคลบ้าง ในการปลงศพบ้าง มีพิธีแปลกที่เคยดูครั้งหนึ่งเข้าใจว่าท่านเสด็จไปด้วยกันกับหม่อมฉัน คือพิธี Easter ลดรูปพระเยชูลงจากไม้กางเขน ที่ทำที่วัดกุฎีจีนนานมาแล้ว นั่นก็ยังเปนพิธีประจำปี แต่พิธีตั้งสังฆราชเป็นพิธีใหญ่ นานๆ จะได้ทำสักครั้ง ๑ ครั้งหลังที่ทำในกรุงเทพฯ เมื่อตั้งสังฆราชแปโรส์ก็ ๒๐ ปีมาแล้ว จึงเปนพิธีที่จะหาโอกาสดูได้ด้วยยาก หม่อมฉันมาอยู่ปีนังคราวนี้เผอิญมาประจวบเวลาตั้งสังฆราชใหม่จึงได้เห็น

คำพูด คำสวด และคำขับ ในพิธีโรมันคาธอลิค ย่อมใช้ภาษาลาตินทั้งนั้น ผู้ที่ไม่รู้ภาษาลาตินก็ได้แต่ดูท่าทาง แต่ครั้งนี้เจ้าของงานเขามีความคิดดี แปลอธิบายการพิธีเปนภาษาอังกฤษพิมพ์แจกเปนของชำร่วยแก่ผู้ไปช่วยงาน หม่อมฉันจึงได้ความรู้ในเรื่องพิธีนี้แจ่มแจ้งขึ้นถึงสามารถจะเก็บความแต่งบันทึกที่ถวายมาได้ อยากจะอวดว่าเปนครั้งแรกที่จะมีอธิบายพิธีตั้งสังฆราชโรมันคาธอลิคที่แต่งเปนภาษาไทย แต่ก็ไม่เปนประโยชน์อันใดยิ่งกว่าแต่งถวายสนองพระเดชพระคุณพระองค์ท่าน ให้ทรงทราบด้วยอีกพระองค์หนึ่งเท่านั้น

​น่าพิสวงอยู่อย่างหนึ่งที่ลักษณพิธีตั้งสังฆราชโรมินคาธอลิค ช่างคล้ายกับพิธีบวชพระภิกษุของเราจริง ๆ มีการต่าง ๆ ตั้งแต่ขอบรรพชาอุปัชฌาย์ให้โอวาท ครองผ้า รับสรณาคมน์ บอกอนุสาสน์ และที่สุดถวายไทยธรรมแก่อุปัชฌาย์ เปนแต่วางลำดับต่างกัน

มีข้อที่หม่อมฉันตีความไม่ออกและไม่มีโอกาสที่จะถามใครอยู่อย่างหนึ่ง คือเรื่องใส่หมวกในการพิธี หมวกนั้นมี ๒ อย่างคือหมวกพับยอดแหลม (คล้ายกับมาลาเจ้านายเด็ก ๆ) อย่างหนึ่ง หมวกพับอย่างเตี้ย สำหรับบาดหลวงทั้งปวงใส่ เวลาทำพิธีใส่หมวกตามยศที่ว่ามา มีเวลาถอดหมวกเปนระยะ บางทีถอดสักนาทีหนึ่งกลับใส่ใหม่ บางทีก็ถอดไว้นานกว่านั้น นับครั้งไม่ถ้วน แต่ใส่และถอดพร้อม ๆ กัน อะไรเปนเครื่องกำหนดให้ถอดหมวกและใส่หมวก อันนี้เปนข้อที่สงสัย เดิมหม่อมฉันเข้าใจว่าถ้าจะออกนามพระเปนเจ้าต้องถอดหมวก แต่เมื่อดูอธิบายที่เขาแปลคำสวดก็เห็นว่าไม่ใช่ ด้วยไม่ได้ถอดหมวกมากครั้งเท่าที่ออกนามพระเปนเจ้า แต่ได้ความรู้แปลกอย่างหนึ่งว่าหมวกสังฆราชนั้นเหมือนกับตาลิปัตพระ คือมี “หมวกยศ” อย่าง ๑ “หมวกรอง” อย่าง ๑ หม่อมฉันพึ่งเคยเห็น สังฆราชแปโรส์ใส่หมวกยศคราวนี้ เปนหมวกพื้นตาดปักดิ้นเลื่อมหรูหราเหมือนอย่างพัดยศของเณรงั่ว แต่สังฆราชกรรมวาจาอีก ๒ องค์ใส่หมวกรองเปนแต่แพรพื้นขาว เหมือนอย่างสังฆราชแปโรส์ใส่ทำพิธี Mass ในกรุงเทพฯ แปลว่าแกใส่หมวกรองเท่านั้น

เมื่อเสร็จการพิธีแล้ว หม่อมฉันเดินไปที่กุฏิเพื่อไปแสดงความยินดีต่อสังฆราชองค์ใหม่ ไปเห็นการที่แปลกอีกอย่างหนึ่งในเวลาสังฆราชออกมาส่งหม่อมฉันที่หน้ากุฏิ มีพวกคนเข้ารีตทั้งชายหญิงวิ่งเข้าไปห้อมล้อมกราบกรานขอจับมือจูบแหวนสังฆราชเกลื่อนกลุ้ม เกือบจะต้องวิ่งหนี ปลาดที่คนเหล่านั้นว่าโดยสัญชาติเปนแขกและเปนจีน สังฆราชเปนฝรั่งนับถือกันราวกับว่าเทพเจ้า ทั้งนี้เห็นจะเปนเพราะไม่มีชนชาติอื่นเคยเปนสังฆราชนอกจากฝรั่งได้เห็นมาแต่อ้อนแต่ออก ถ้าหากแขกได้เปนสังฆราชจะนับถือเช่นนี้และหรือ ดูน่าสงสัยอยู่ ได้ยินว่าที่เมืองจีนและเมืองยี่ปุ่น โป๊ปเปลี่ยนปอลิซีตั้งจีนและยี่ปุ่นเปนสังฆราช เพื่อจะให้สนิทเปนอันหนึ่งอันเดียวกันกับพวกคริสตังพลเมือง เมื่อเปนเช่นนั้นจะกลับตั้งฝรั่งเปนสังฆราชอีก-พวกคริสตังพลเมืองจะนับถือหรือไม่ น่าสงสัยอยู่เพราะความรู้สึกสัญชาติมันติดตัวมนุษย์

ในจดหมายฉะบับก่อนหม่อมฉันเล่าถึงเรื่องไปดูเทวสถานต่าง ๆ ไปถวาย เมื่อส่งจดหมายไปแล้วมาคิดต่อไปถึงเรื่องสาสนาฮินดู ๒ นิกาย ที่มาสู่ประเทศทางนี้ เกิดความเห็นในทางโบราณคดี แต่จะทูลในคราวนี้เห็นว่าเรื่องที่ทูลมากอยู่แล้ว จะรอไว้ทูลในคราวหน้าต่อไป.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด