วันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๗ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๗

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

ลายพระหัดถ์ลงวันที่ ๓ เดือนนี้ ได้รับประทานแล้ว ในลายพระหัดถ์นั้นโปรดประทานคำ “วชฺราสน” ไปดีเหลือเกิน เกล้ากระหม่อมทราบนานแล้วว่าคำอาสนนั้น ใช้ได้ทั้งแท่นและทั้งท่านั่งด้วย ได้เคยพบชื่ออาสนต่าง ๆ เช่น “กมลาสน” “สีหาสน” เปนต้นมาแล้วหลายอย่าง แต่ชื่อ “วชฺราสน” ยังไม่เคยได้พบได้ยินเลย พอได้ฟังพระดำรัสในลายพระหัตถจับใจก็ขมักเขม้นเปิดดิกชนรีสํสกฤตดูก็พบทันที ดีใจตรวจดูคำแปลด้วยอยากรู้เต็มแก่ ในทางแปลแท่นเขา แปลว่า diamond seat or throne ดูก็สมควรอยู่แล้วที่จะแปลเช่นนั้น ส่วนในทางแปลท่านั่งเขาแปลไว้ว่า a particular way of sitting รู้สึกเคืองฉิวขึ้นมาทีเดียว จะบอกท่าให้ดีกว่านั้นอีกสักหน่อยไม่ได้ แต่อย่างไรก็ดีเชื่อแน่ว่าบรรพบุรุษย์ของเราคงได้เรียนรู้มาดีแล้ว ไม่มีผิดอยู่ในนั้น

ขอทูลถวายคำเขมรซึ่งเพิ่งคิดออกให้ทรงทราบอีกคำหนึ่งคือ “อับปรีย์สีกบาล” สีเขมรว่ากิน เพราะฉะนั้นก็ได้ความว่าอับปรีย์กินหัวเราง่าย ๆ นี้เอง

เมื่อสองสามวันมานี้ไปเยี่ยมพระงั่ว แล้วก็แวะขึ้นไปหาสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์สนทนากัน ท่านเล่าให้ฟังถึงเรื่องท่านแปลหนังสือพระลังกาที่ถวายฝ่าพระบาท แปลตกในศัพท์ว่า “ทมิรงิ” รู้ได้ว่าไม่ใช่ภาษาบาลีที่ตัว ง ออกเสียง สำคัญว่าเปนภาษาลังกา ได้ถามกระทั่งพระสาธุศีลสังวรก็ไม่ได้ความ ในที่สุดคิดได้ว่าพระนามฝ่าพระบาทคือ “ดำรง” นั้นเอง พูดกันแล้วก็หัวเราะกัน เห็นกันว่าถ้าเขียน “ตมรังโค” เสียจะดีกว่ามาก แต่เกล้ากระหม่อมก็มานึกได้ว่า ที่เขียน “ทมิรงิ” นั้นจะเปนทางของเขาที่ถนัดประกอบด้วยสระอิ เช่น ติลก ก็เปน ติลิกี

เรื่องเสาธงที่ป้อมเผด็จดัสกรนั้น เกล้ากระหม่อมได้เห็นในหนังสือพิมพ์ และนึกขันมาก่อนได้รับลายพระหัตถ์แล้ว เสาธงชั้นทวดนั้นเกล้ากระหม่อมจำได้เหมือนเพิ่งรื้อเสียเมื่อสักสามสี่ปีมานี้เอง มีสองเสา เสาข้างตะวันออกเปนเสาอย่างจีนทาแดง ใช้ชักธงตราประจำพระองค์ตามรัชชกาลในเวลาทำบุญพระบรมอัฏฐิ เสาข้างตะวันตกเปนเสาอย่างฝรั่ง ทาปล้องขาวปล้องดำ ใช้ชักธงสแตนดาดทุกวัน ในเวลากลางคืนเสาจีนชักโคมคอนนกแก้วสองดวง เสาฝรั่งชักโคมคันกังหันดวงเดียวคอนกับหางนกยูง ขอให้ทรงคอเรกต์ว่า​ที่จำได้เช่นนี้ถูกหรือไม่ เมื่อวันไปเลี้ยงพระถวายผ้าจำนำวรรษาที่วัดราชประดิษฐ พบองค์ธานีลองถามดู จำไม่ได้ว่าได้เคยเห็นเสาธงในพระบรมมหาราชวังมีที่ไหนเลย

เรื่องที่เกล้ากระหม่อมถูกชาวต่างประเทศสังเกตนั้น ไม่นึกหลากใจ เพราะโผล่ออกมาจากรูให้เขาเห็นตัว เขาก็ดูเปนธรรมดา แต่ประเดี๋ยวก็จะกลับเข้ารูหายไปอย่างเดิม

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด