วันที่ ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๗ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๖ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๗

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

เมื่อเมลวันอังคารที่แล้วมา คอยหาลายพระหัดถ์อยู่วันนั้นตลอดจนวันพุธก็หาลายพระหัดถ์มาถึงไม่ ให้นึกวิตกว่าจะทรงประชวนไม่สามารถทรงลายพระหัดถ์ได้ ตลอดถึงวันศุกร์เข้าไปทำราชการในพระบรมมหาราชวัง พระยาบริหารนิติธรรม ข้าราชการในกรมราชเลขานุการ จึงนำลายพระหัดถ์พร้อมทั้งหม้อน้ำมนต์มาส่งให้ ก็เปนอันเข้าใจได้ เพราะหม้อนั้นเองจึงมิได้ประทานลายพระหัดถ์ไปทางไปรษณีย์. คงจะประทานฝากใครเข้าไป ถามพระยาบริหารก็ได้ความแต่ว่ามีคนนำมาส่งที่ออฟฟิศหลวงเปนเด็กหนุ่ม เลยรู้ได้แต่เพียงเท่านั้นเอง

อ่านความตามลายพระหัดถ์ยังติดใจเรื่องภาษาต่างประเทศที่มาปนภาษาไทยอยู่มาก ตามที่กราบทูลมาก่อน ว่าภาษาสํสกฤตอาจมาได้สองทาง คือทางจีนและทางเขมรนั้น ครั้นได้ฟังตรัสว่าภาษาบาลีมาสองครั้ง คือมาทางพระปฐมเจดีย์กับทางสุโขทัย ทำให้นึกขึ้นอีกได้ว่าภาษาสํสกฤตมาได้สามทาง คือทางศรีวิชัยขึ้นปักษ์ใต้อีกทางหนึ่ง

เรื่องพิธีไทปุสัมซึ่งตรัสเล่าเพิ่มเติม ทั้งประทานรูปฉายาลักษณประกอบไปด้วยนั้น ดีหนักทีเดียว เมื่อได้เห็นรูปรถที่ถ่ายใกล้ก็ลาทันที ที่กราบทูลยืนยันเอาภู่ว่าเปนฉัตรนั้นผิดถนัดทีเดียว อ้ายที่เปนปล้องขาวดูรูปถ่ายไกลเข้าใจว่าเปนช่องอากาศจึงเห็นเปนฉัตร ที่แท้ก็เปนของกรองติดกันเปนพืด เห็นจะมาแต่อุบะดอกไม้ การแก้บนนั้นพิสดารมาก ดูจะคล้ายกับเจ๊กเข้าเจ้าแทงเข็มแห่กันไปในถนนที่ในกรุงเทพ ฯ แต่ก่อน ดูน่าทุเรศเต็มที บ้านเราก็ห้ามแล้ว ทำไมฝรั่งที่ปินังเขาจึงไม่ห้าม ในอินเดียก็มี เคยเห็นหนังสือเล่าว่าเอาขอเหล็กเกี่ยวหลังชักรอก นั่นเขาก็ได้ห้ามแล้ว

หม้อน้ำมนต์ซึ่งทรงพระเมตตาซื้อฝากประทานเข้าไปนั้น รูปร่างกะทัดรัดน่าเอ็นดูมาก เปนพระเดชพระคุณล้นเกล้า ได้จัดเก็บเข้าตู้ไว้กับที่ติดเทียน ซึ่งทรงพระเมตตาโปรดประทานไปคราวก่อน แม่โตเห็นทักว่าไม่มีฝา เกล้ากระหม่อมว่าฝาเปนของใหม่ แกก็นึกได้ทันทีว่าหม้อน้ำสุวรรณสามก็ใช้ใบบัวปิด

​ดีนักทีเดียว ที่ได้ทรงประสบประกาศเรื่องสร้อยชื่อวัดราชประดิษฐ เกล้ากระหม่อมผูกใจจะใคร่ทราบอยู่มิได้ทอดธุระ เชื่อว่าประกาศที่ตรัสบอกนั้นเปนประกาศพระราชทานสร้อยชื่อวัดราชประดิษฐ์ เปลี่ยนจากสถิตธรรมยุติการาม เปนสถิตมหาสีมาราม เหตุก็คงทรงพระราชดำริเห็นว่าชื่อจำกัดจำเพาะธรรมยุติกนิกายนั้นไม่งดงาม

รูปฐานฝีมือจามซึ่งลูกแก้วฉลักเปนนมนั้น ทรงพระดำริว่าหมายถึง กษิรสาคร ก็ชอบกลอยู่ ตราไว้สังเกตดูที่อื่นต่อไปอีก รูปที่มุมฐานซึ่งเห็นอยู่สองมุมนั้น เปนรูปครุฑมุมหนึ่ง เปนรูปสิงห์มุมหนึ่ง

เมื่อคืนนี้พระพรหมพิจิตรมาหาแม่โต บ่นอุบอับว่าพระสาโรชบังคับให้ไปฐกกระจายเสียง จะไปฐกอย่างไร จะถูกหรือผิดก็ไม่รู้ แกคงตั้งใจจะมาหารือเกล้ากระหม่อม แต่ไม่กล้าเข้าหา นายสมบุญ โชติจิตรไปถกเรื่องพิธีตรียัมพวาย เขาเอามาลงหนังสือพิมพ์ฟังดูก็เต็มที

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด