วันที่ ๑๙ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๗ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๙ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๗

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

จดหมายรายวันตรัสเล่าเรื่องเสด็จไปชะวาครั้งที่สาม ซึ่งทรงแต่งขึ้น แล้วทรงพระเมตตาโปรดประทานสำเนาไปให้เกล้าเกระหม่อมฉะบับหนึ่งพร้อมด้วยลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๘ นั้น เกล้ากระหม่อมได้รับประทานแล้วด้วยความยินดี เปนพระเดชพระคุณล้นพ้น จะกราบทูลสนองมาในวันหน้า

มีความยินดีที่จะกราบทูลให้ทราบฝ่าพระบาทว่า พระบรมรูปทูลกระหม่อมซึ่งมีพระลักษณเจริญด้วยพระมังษะ ฝีมือฝรั่งปั้น ซึ่งฝ่าพระบาทตรัสอ้างถึงนั้น เกล้ากระหม่อมขอใหเจ้าพระยาวรพงศค้น บัดนี้ค้นได้มาแล้วได้ให้ถ่ายฉายาลักษณส่งถวายมาบัดนี้ด้วยแล้ว วัดได้สูงทั้งพระองค์ทั้งฐานเปน ๕๙ เซนติเมตร แต่ผิดไปหน่อยที่เปนปสาสเตอร์ทาเงิน หาใช่หล่อด้วยโลหะไม่ แม้กระนั้นก็เข้าใจว่าไม่ผิดองค์ สังเกตสีเงินที่ทาไว้ดูยังใหม่ เชื่อว่าใครจะทาใหม่เพื่อให้เห็นสอาดขึ้นเมื่อไม่นานนัก เดิมจะทาบรอนซ์ไว้ ฝ่าพระบาทมิได้ทรงยกขึ้นทอดพระเนตรก้นฐาน จึงเข้าพระทัยว่าหล่อด้วยทองสำฤตและก็ควรจะเข้าพระทัยเช่นนั้น

ทีนี้จะลองตีวงด้วยความเดา พระบรมรูปนั้นเปนฝีมือฝรั่งปั้นมาแต่เมืองนอกแน่ แต่จะมาจากเมืองไหน จะเปนได้ก็สองประเทศเท่านั้น คืออังกฤษกับฝรั่งเศส เพราะเวลานั้นมีกงซุลสยามซึ่งจะสั่งให้จัดทำได้อยู่ คิดว่าคงทำมาจากฝรั่งเศส ด้วยทำพระมาลาสก๊อตซ์ไถลจะกลายเปนหมวกทรงหม้อตาลไป เพราะไม่รู้จักหมวกสก๊อตซ์ ถ้าอังกฤษทำคงจะทำถูกดีทีเดียว ทางพระหัตถ์ขวาระหว่างพระองคุลีมีรอยปูนแตก และที่พื้นฐานมีรูเห็นได้ ในรูปถ่ายเดิมคงมีทานพระกร แต่หากหักหายเสีย ที่เปนแต่ปูนปสาสเตอร์มิได้หล่อเปนโลหะนั้น คงเปนการที่ทำเพียงเปนตัวอย่างส่งเข้ามาถวายทอดพระเนตรก่อน แล้วจึงจะให้หล่อทีหลัง แต่ทอดพระเนตรเห็นเปนสิ่งที่เฟเลียจึงค้างอยู่เพียงเท่านั้น พระราชประสงค์มีอย่างไรจึงโปรดเกล้าฯ ให้ทำ และทำเมื่อไรนั้น ขอยกถวายไว้ให้ฝ่าพระบาททรงพระดำริ แต่คงเปนทำเวลาภายหลังที่แต่งทูตออกไปปารีสเปนแน่ ถ้าเปนทำครั้งทูตออกไปคงทำได้ดีกว่านั้นเพราะมีไทยในคณะทูตจะไปดูแลกำกับให้ทำได้

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

​หญิงอามเห็นเมื่อเขียนหนังสือนี้แล้ว ที่หลักจุนพระบรมรูปด้านขวา มีหนังสือ PARIS ๑๘๖๓ ปีเกล้ากระหม่อมเกิด บรรทัดบนเห็นจะเปนชื่อคนนั้น อ่านไม่ออก