วันที่ ๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ดร

​บ้านซินนามอน ฮอลล์ ปีนัง

วันที่ ๖ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๗

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

ด้วยภราดร ฮีแล^๑ จะไปยุโรป แวะมาเที่ยวเรี่ยไรสร้างอนุสสรณ์บาดหลวงออดันเบในเมืองปีนัง เลยมาลาหม่อมฉันด้วย แกบอกหม่อมฉันว่าเมื่อไปทูลลาท่านตรัสถึงเรื่อง พิธีตั้งสังฆราชโรมันคาโธลิคที่หม่อมฉันแต่งบันทึกถวายไป หม่อมฉันได้โอกาสจึงถามแก ถึงความที่ยังไม่เข้าใจบางข้อ แกบอกอธิบายแจ่มแจ้งดังจะทูลต่อไปนี้

ที่สังฆราชถอดหมวกและใส่หมวกบ่อย ๆ ในวลาทำพิธีถืออะไรเปนหลัก แกชี้แจงว่า เวลาสังฆราชทำการหรือสวดในหน้าที่เปนผู้แทนพระเปนเจ้าย่อมใส่หมวก ถ้าทำการนั้นแทนสัปรุษย่อมถอดหมวก หรือถ้าจะว่าอีกอย่างหนึ่ง เวลาเปนคนทรงของพระเปนเจ้าสั่งสอนสัปรุษย่อมใส่หมวก เวลาเปนผู้แทนสัปรุษเช่นขอพรพระเปนเจ้า ย่อมถอดหมวกดังนี้

สวด Mass หม่อมฉันแปลว่าทำวัตรนั้นถูกแล้ว สวดอีกอย่างหนึ่งข้างตอนท้ายที่ เรียกว่า เตเดียม Te Deum นั้น แกบอกอธิบายว่าเปนสวดอนุโมทนา

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ท่านส่งวินิจฉัยของท่านเรื่อง น้ำยามกาลิกมาให้หม่อมฉัน บอกว่าด้วยรำลึกถึง อ่านสนุกชื่นใจดี หม่อมฉันเชื่อว่าท่านคงจะถวายท่านด้วยฉะบับ ๑ เหมือนกัน หม่อมฉันได้เขียนจดหมายตอบสนองวินิจฉัยของท่านไปฉะบับ ๑ มารู้สึกว่า มีทางที่จะพาประโยชน์เกื้อกูลความรื่นรมย์ได้ที่สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ขึ้นอีกทาง ๑ เผอิญหนังสือราย ๓ เดือนของสมาคม รอยัลเอเชียติกโซไซเอตี ที่ประเทศอังกฤษ ที่เขาส่งมาให้หม่อมฉันโดยฐานเปนสมาชิกกิตติมศักดิ์ฉะบับประจำเดือนเมษายน คฤสตศก ๑๙๓๔ มีเรื่องรัตนาวลีเปนคาถาภาษาสันสกฤต ซึ่งพระมหาเถรนาคารชุน ผู้ตั้งนิกายมหายาน แต่งถวายโอวาทพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ ๑ สังเกตตามคำแปลเปนภาษาอังกฤษดูเหมือนจะแต่งดี น่าจะถอดออกเปนภาษามคธแล้วแปลเปนภาษาไทย ถ้าหากอย่างแต่ก่อนก็ใช้เปนหนังสือพิมพ์แจกการงานได้เรื่อง ๑ หม่อมฉันจึงส่งไปถวายสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ให้ท่านพิจารณา ด้วยเปนของแปลก^๒

​หม่อมฉันจะลงเรือเมล์บริษัท P & O ชื่อ ราชปุตน ออกจากปีนังไปชะวาพรุ่งนี้เวลาเที่ยง หม่อมฉันกลับมาถึงปินังเมื่อใด จะมีโทรเลขทูลไปให้ทรงทราบ หวังใจว่าจะทรงเปนสุขสำราญดีอยู่ด้วยกันทั้งสมาชิกจิตรพง ทั้งปวง.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด