วันที่ ๒๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๗ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๒๑ พฤศจิกายน ๒๔๗๗

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

ท่านปัญญาพิศาลเถรมาเชิญให้ไปในการทำบุญอายุ ๗๐ ของท่าน เกล้ากระหม่อมก็ไปตามประสงค์ของท่านเมื่อวันที่ ๑๘ พบองค์ธานี^๑ สนทนากันได้เรื่องมาเรื่องหนึ่ง ว่าพระยานครพระรามไปพบเตาเผาถ้วยชามที่เวียงป่าเป้า เวียงกาหลง เก็บได้ตัวอย่างถ้วยชามมามาก ว่าทำตู้ใส่ตั้งไว้ที่บ้านถึงสามตู้ เจ้าของอธิบายความเห็นซึ่งองค์ธานีสารภาพว่าไม่สู้เข้าใจนัก แกเห็นว่าเตาที่เวียงป่าเป้าเก่ากว่าที่สวรรคโลก เตาที่สวรรคโลกเปนฝีมือจีน ทำเปนสองซีกประสานกันมีรอยต่อ ที่แกได้มาเข้าใจว่าเปนฝีมือชาวพื้นเมืองไม่มีรอยต่อ

นี่เปนข่าวที่นับว่าก่อนประวัติศาสตร์อันหนึ่งกระมัง ไม่ทราบว่าฝ่าพระบาทจะได้ทรงทราบแล้วหรือยัง จึงได้กราบทูลรายงานมา เกล้ากระหม่อมมืดแปดด้าน ในทางพงศาวดารลานนา เวียงป่าเป้าและเวียงกาหลงเปนเวียงของใคร แต่ครั้งไหน ถ้าฝ่าพระบาททรงอธิบายย่อ ๆ ให้ทราบเกล้าได้บ้างก็จะเปนพระเดชพระคุณล้นเกล้า

เมื่อวันที่ ๑๐ ชายดิศเอาปรูฟรูปพิมพ์ก๊าดฆริสตมัสของฝ่าพระบาทมาให้ดู เธอหนักว่าจะทำก๊าดปิดรูปและพิมพ์หนังสืออย่างไร จะใช้กระดาษอะไรดี เกล้ากระหม่อมก็ได้กะกระดาษก๊าด และให้ความเห็นที่ควรจะปิดรูปและพิมพ์หนังสืออย่างไรไปแล้ว รูปพิมพ์ที่เขาส่งมาให้ดูเปนปรูฟนั้น เห็นว่าเขาทำดีพอใจแล้ว

เมื่อวันที่ ๑๙ ได้ประกอบการพระราชทานสมรสบนพระที่นั่งจักรีสองคู่ คือชายดิศกับหญิงหลุยคู่หนึ่ง หม่อมเจ้าเจตนาทรลูกกรมหมื่นอนุพงศ กับหญิงกิรณา สุริยงอีกคู่หนึ่ง แล้วพระองค์ขาวก็ลากเอาไปกินเลี้ยงน้ำชาที่วังวรดิศต่อไป เสร็จเลี้ยงกันแล้วชายดิศก็ไปเฝ้าสมเด็จพระพันวัสสา การงานเรียบร้อยดี แต่ชายดิศเห็นจะวิ่งตกขอบ

​กรมพระกำแพงเพชรเสด็จเข้าไปกรุงเทพ ฯ ได้ทอดกฐินพระราชทานด้วยและตรัสว่าจะเสด็จมาปินังวันนี้ เธอคงจะได้เฝ้าฝ่าพระบาท เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศก็ออกมาปินังด้วยรถไฟวันที่ ๗ จะมาลงเรือที่ปินังออกไปยุโรป ลางทีจะได้เฝ้าฝ่าพระบาท หรือลางทีก็จะไม่ได้เฝ้าเพราะไม่มีเวลาพอ

หญิงโสฬศทำพิษ กำหนดจะออกมาปินังแล้วก็เจ็บมาไม่ได้ ควรที่จะกราบทูลมาให้ฝ่าพระบาททรงทราบ แต่ไม่ได้กราบทูลหรืออย่างไร ทราบว่าฝ่าพระบาทเสด็จไปรับเก้อ เธอถูกกริ้วก็สมควรแล้ว

ชายดิศมาหาเมื่อวันที่ ๑๖ ถามถึงหญิงจงได้ความว่าลงท้องยับเยินเพราะกินขนมปั้นสิบเข้าไป เมื่อวันที่ ๑๙ ถามข่าวแก่ชายแอ๊วที่วังวรดิศได้ความว่ามีอาการฉุกเฉินขึ้นอีก กินยานอนหลับแล้วก็ไม่หลับกินซ้ำเข้าไปอีก เล่นเอานอนแผ่ลุกไม่ขึ้นไปสามวัน เกล้ากระหม่อมไปเยี่ยมไต่ถามได้ความว่า ยานั้นหามากินเอง มิได้อยู่ภายใต้บังคับหมอ น่ากลัวอันตรายอย่างยิ่ง เกล้ากระหม่อมได้เทศนาเสียกัณฑ์หนึ่ง แล้วสั่งไว้ว่ามีอาการอย่างไรต้องปรึกษาหมอต้องปฏิบัติตามคำหมอ และยาทุกอย่างต้องให้หมอเขาจัดให้ เปนการลำบากที่เธอถือท้ายตัวเอง ไม่มีผู้ใหญ่ช่วยดูแล ถึงเธอจะเปนผู้ใหญ่แล้วก็จริง แต่คนเจ็บมักหัวเสียทำอะไรผิด ๆ แม้แต่คนที่เปนหมอหากเจ็บลงเขายังห้ามไม่ให้รักษาตัวเอง

หวังว่าฝ่าพระบาทกับหลาน ๆ ซึ่งอยู่ที่ปินัง จะอยู่เย็นเปนสุขหมดด้วยกัน

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด