วันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๐ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๑ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๘๐

ทูล สมเด็จกรมพระนริศ ฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉบับลงวันที่ ๒๗ มีนาคมแล้ว หม่อมฉันเขียนจดหมายฉบับนี้ในวันที่ ๑ เมษายน ขอเริ่มความด้วยถวายพรพระองค์ท่านกับทั้งพระญาติวงศ์ ที่เป็นสมาชิกตำหนักเชิงเนิน ขอให้ทรงเจริญพระชนม์สุขสถาพรในปีใหม่นี้เป็นนิรันดรตลอดทั้งปีเทอญ

ก่อนได้รับลายพระหัตถ์ฉบับนี้ หม่อมฉันได้รับจดหมายหญิงใหญ่และเมื่อพระองค์เจ้าธานีมาถึงปีนัง มาพักอยู่ที่ซินนามอน​ฮอลก็เล่าความให้ฟังอย่างเดียวกันว่า งานศพชายถึกนั้นท่านทรงพระดำริจัดอย่างแปลกแต่เข้าทีดีมากและคนไปช่วยก็มากด้วย

หม่อมฉันได้ถามพระองค์ธานีถึงเหตุที่เธอทรงขาวเมื่อไปเผาศพพระยาโบราณฯ เธอกลับย้อนเอาหม่อมฉันออกจะอาย ว่าเมื่อเธอไปรับราชการอยู่กับหม่อมฉันในกระทรวงมหาดไทย หม่อมฉันเห็นว่าเธอรู้การในกระทรวงแล้ว ให้เธอไปเรียนวิชาปกครองในหัวเมือง หม่อมฉันได้ฝากแก่พระยาโบราณฯ ให้เป็นครู พระยาโบราณฯ ได้ฝึกสอนการปกครองให้แก่เธอ เธอจึงนับถือพระยาโบราณฯ ว่าเป็นครูคนหนึ่ง เมื่อพระยาโบราณฯ อายุถึง ๖๐ ปี เธอก็รดน้ำมาเสมอทุกปี หม่อมฉันได้ฟังนึกอายที่หม่อมฉันเองจำไม่ได้ทั้งเรื่อง

ที่ท่านเสด็จแปรสถานไปเปลี่ยนอากาศอยู่ที่หนองแกชั่วคราวนั้นเป็นการสมควรอย่างยิ่ง พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตรเขาคงจัดให้ประทับตึกที่เขาสร้างใหม่ หม่อมฉันเคยเห็นเมื่อเขาลงมือสร้างที่บ้านนั้นอยู่ข้างใกล้ภูเขาไปสักหน่อย อาจจะถูกไอร้อนออกจากภูเขาที่ใกล้บ้าน แต่ฤดูนี้เป็นลมทะเลมาทางด้านหน้า เห็นจะสบายดี และได้กรมเทววงศ์อยู่ใกล้ ๆกัน คงพอจะเป็นเพื่อนพูดได้

หม่อมฉันได้รับบลายพระหัตถ์ทูลกระหม่อมชาย ตรัสเล่าถึงการที่จะรับเสด็จท่าน ดูทรงเบิกบานมากอยู่ กำหนดในเดือน​มิถุนายนก็เป็นเวลาอากาศดีที่เมืองชวา และว่าขากลับจะทรงจัดให้เสด็จมาเรือเมล์ใหญ่ที่เดินไปยุโรป มาเปลี่ยนแปลงลงเรือเกดะที่เมืองปาเลวัน ที่เกาะสุมาตราข้ามมาปีนัง เชื่อว่าจะทรงสบายดีอยู่ ถ้าจะมีความลำบากก็ที่คุณโตจะเมาคลื่นบ้างสักวันสองวัน แต่ก็ไม่มีคลื่นใหญ่โตอันใด เพราะทางที่เสด็จ ไม่มีทะเลใหญ่

หม่อมฉันส่งเรื่องเที่ยวเมืองพม่าตอนที่ ๑๐ ท่อนที่ ๖ เป็นสิ้นเรื่องเที่ยวเมืองพม่าเพียงนี้ การที่แต่งเรื่องเที่ยงเมืองพม่าออกสนุกก็จริงแต่เป็นงานอยู่ข้างหนักด้วยต้องคิดและค้นหนังสืออยู่เสมอ บางวันเขียนแล้วถึงต้องลงนอนให้หายเหนื่อยก็มี มานับหน้ากระดาษดูเกือบถึง ๔๐๐ หน้า ทำให้เกิดยินดีสถานหนึ่งที่แต่งสำเร็จได้ แต่จะต้องพักไม่เขียนเรื่องพิเศษอันใด นอกจากจดหมายเวรถวายทุกสัปดาหะ ไปสักคราวหนึ่ง แต่นึกเรื่องที่ควรจะทูลบรรเลงได้ยังมีอีกหลายเรื่อง พอให้หายเหนื่อยจึงจะเขียนต่อไป.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด