วันที่ ๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๐ ดร

​บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๓ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๘๐

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉบับลงวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์แล้ว ซึ่งทรงปรารภถึงความชราพาให้เกิดฟั่นเฟือนต่างๆ นั้น ตัวหม่อมฉันเป็นแต่เขียนหนังสือก็ออกฟั่นเฟือนเหมือนกัน บางทีตั้งใจจะเขียนอักษรตัวหนึ่งมือมันไปเขียนตัวอื่น บางทีเขียนตก เขียนซ้ำแลเขียนตัวเลขผิด จนเดี๋ยวนี้เขียนแล้วต้องอ่านตรวจเสียอีกคราวหนึ่งแล้วจึงส่งไปดีดพิมพ์

ทูลต่อเรื่องเครื่องบินชนคนตายและหักโค่นเมื่อวันตรุษจีนนั้น รัฐบาลให้ไต่สวนมูลเหตุ Inquest ตามกฎหมาย พวกยุรีลงความเห็นว่ามิสเตอร์นิวโบลด์ผู้บินทำให้เกิดเหตุด้วยเลินเล่อไม่ระมัดระวัง Negligence คดีเข้าเกณฑ์ที่จะต้องเอามรดกใช้ค่าเสียหายแก่ผู้เจ็บและญาติผู้ตาย และยุรียังมีความเห็นต่อไปว่า รัฐบาลควรตั้งกฎหมายบังคับให้นักบินบินต่ำได้เพียงเท่าที่รัฐบาลกำหนด ถ้าบินลงมาต่ำกว่านั้นถึงไม่เกิดร้ายก็เอาโทษ

วันเสาร์ที่ ๕ มีนาคมนี้ จะมีงานปีของสโมสรการบินที่สนามบินในเกาะปีนังตามเคยมีมา ๒ ปีแล้ว ปีนี้ว่าจะมีทั้งเครื่องบินของกรมทหารเรือของสโมสรต่างๆ และของเอกชนในแหลมมลายูมาบินอวดกว่า ๕๐ เครื่อง เขาส่งบัตรเชิญมาให้พวกหม่อมฉันด้วย ​หม่อมฉันเคยไปดูทุกปี สังเกตมาเขาบินแต่ในสนามบิน ไม่เข้ามาใกล้คนดูที่ขอบสนาม

ตำราต้นไม้ดัด ที่พระยาพิชัยรณรงค์สงครามพิมพ์แจกนั้น หม่อมฉันเข้าใจว่าเอาตำราที่มีในหอพระสมุดฯมาพิมพ์ ตำรานั้นเขียนรูปภาพต้นไม้ดัดอย่างที่เราเรียกชื่อต่างๆ และมีโคลงหลวงมงคลรัตน์ (ช่วง) บิดาพระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ) แต่งไว้ หม่อมฉันได้เคยพิจารณานึกว่า การเล่นต้นไม้ดัดไทยเราเอาอย่างมาแต่ญี่ปุ่นตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เพราะญี่ปุ่นเขาเล่นมาหลายร้อยปีแล้ว ในกรุงรัตนโกสินทร์นี้ปรากฏว่าเล่นมาแต่รัชกาลที่ ๑ แต่มาเล่นกันเพื่องฟูขึ้นในรัชกาลที่ ๒ จึงเป็นเหตุให้เกิดตำรา ที่หอพระสมุดฯ ได้มามีของแปลก เนื่องด้วยเรื่องต้นไม้ดัดอยู่นอกตำรานั้น ๒ อย่าง อย่าง ๑ กระถางต้นไม้อย่างที่เรียกกันว่า “กระถางกราบ” นั้น หม่อมฉันเคยได้ยินใครบอกก็จำตัวไม่ได้เสียแล้ว ว่าหม่อมไกรสรคิดขึ้นเพื่อจะตั้งกรงครอบกราบกระถางให้มีนกอยู่กับต้นไม้ดัดด้วยดังนี้ อีกอย่าง ๑ นั้น หม่อมฉันยังจำตัวผู้บอกได้ คือพระยานครราชเสนี (กาจ สิงหเสนี) แกเล่นต้นไม้ ต้นไหนท่วงทีเข้ารูปไม้ดัดในตำรา ก็ตัดกิ่งก้านดัดแปลงให้ตรงรูปในตำรา บอกว่าสนุกดีกว่าเล่นต้นไม้กระถาง แกเล่นแปลกอีกอย่าง ๑ ถ้าไปเห็นปุ่มตามต้นไม้คล้ายกับรูปอะไร เช่นรูปสัตว์หรือหน้าคนเป็นต้น ก็ตัดเอามาตากให้แห้งแล้วแกจะแต่งรูปแต่​เล็กน้อยแล้วเขียนสี เช่น นัยน์ตาและปากประสมให้เห็นชัดขึ้น แกเรียกว่า “ตุ๊กตุ่น” ตั้งไว้ดูเล่น บางตัวทำดีน่าดูเคยให้หม่อมฉันมาก็หลายตัว

ข่าวพระยาราชนกูลตายทำให้อนาถใจมาก เสียคนดีไปคน ๑ ได้ยินว่าสภากาชาดจะทำการปลงศพให้ก็สมควรอนุโมทนา เพราะแกทำงานให้สภากาชาดโดยลำพังใจสมัคร ไม่ได้ค่าตอบแทนมาหลายปี ที่พระยาศรีวรวงศ์ตายนั้นหม่อมฉันก็นึกสงสาร แต่ถ้าว่าที่จริง ที่ตายดูไม่ประหลาดเท่าที่อยู่มาได้นานถึงเพียงนี้ ที่เจ้าพระยายมราชป่วยเป็นปะนูมาเนียนั้น หญิงจงก็ได้มีจดหมายบอกหม่อมฉันมาในคราวเมล์เดียวกันกับลายพระหัตถ์ หม่อมฉันตกใจ มีโทรเลขไปถึงพระยาสุขุมนัยวินิจลูกชายทันที ได้รับโทรเลขตอบมาในวันหลังว่าอาการค่อยคลายแล้ว ก็ค่อยคลายใจ

ที่เกิดโรคปะนูมาเนียชุมในกรุงเทพฯ เห็นจะเป็นด้วยอากาศเปลี่ยนร้อนหนาวมากนักทุกๆ วันดังทรงปรารภ และประกอบกับความประมาทของผู้ป่วยด้วย คิดดูฤดูกาลเข้าถึงเดือนมีนาคม เป็นเวลาอันควรแปรสถานจากกรุงเทพฯ ไปเปลี่ยนอากาศที่ชายทะเล เช่นที่หัวหินและศรีราชา ท่านทรงปรารภบ้างหรือไม่ หม่อมฉันนึกว่าการแปรสถานไปเปลี่ยนอากาศอย่างต่ำเพียงปีละครั้ง ดูเหมือนจะดีสำหรับคนแก่ เป็นแต่อย่าตรากตรำ ที่ปีนังนี้อากาศร้อนหนาวในวันหนึ่งไม่ผิดกันมากนัก ตลอดกลางวันเวลาร้อนปรอทฟาเรนไฮท์​ขึ้นเพียงราว ๘๘ ตอนดึกและตอนเช้าก็ลดลงมาอยู่เพียง ๘๐ หรือ ๗๙ แต่หม่อมฉันถือเป็นกิจวัตรอย่างหนึ่ง ถ้าวันไหนไม่ติดฝนถึงเวลาบ่าย ๕ โมงครึ่งเป็นขึ้นรถไปอาบอากาสเสมอ ให้ขับ “ครังตังตัง” ไปตามถนน ไปหยุดพักในสวนหลวงบ้าง ที่เอสเปลเนดชายทะเลบ้าง จนย่ำค่ำครึ่งจึงกลับบ้าน ชาวปีนังดูเหมือนจะรู้กันหมด ท่านพวกมดหมอถ่อพายก็พากันอนุโมทนา ว่าไปอาบอากาศเช่นนั้นได้อ๊อกซิเยนเพิ่มเติมดีสำหรับคนแก่เช่นหม่อมฉัน แต่คิดดูถ้าอยู่ในกรุงเทพฯ จะเที่ยวขี่รถเช่นนี้ดูจะไม่สู้สะดวก

เดิมหม่อมฉันคิดว่าในคราวเมล์นี้จะส่งวินิจฉัยเรื่องพระนามพระเจ้าแผ่นดินครั้งกรุงศรีอยุธยาไปถวาย แต่ยังเขียนไม่สำเร็จด้วยต้องค้นหนังสือหลายเรื่อง ยิ่งค้นก็ยิ่งเห็นความที่จะต้องวินิจฉัยมากขึ้น เวลานี้จวนชายดำจะกลับไปยุโรป (ไปเรือยุตแลนเดียลำเดียวกับเจ้าฟ้าหญิงเพชรรัตน์) ในวันที่ ๑๐ มีนาคม หม่อมฉันจะต้องเขียนหนังสือขอบใจเจ้าบุญนายคุณให้ชายดำถือไปหลายฉบับ จึงจำต้องทูลขอรอไปก่อน.

ป.ล. หม่อมฉันได้ส่งสำเนาตอบคำถามที่ ๗ ของพระยาอินทรมนตรีมาถวายพร้อมกับหนังสือนี้ด้วยแล้ว.

(ลงพระนาม) ดร.