วันที่ ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๐ ดร

​บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๐

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันเหลือที่จะคิดถึง อยากจะเขียนจดหมายไปถวายที่ชวานับครั้งไม่ถ้วน แต่นึกเกรงพระทัยด้วยเป็นเวลาเสด็จเที่ยวเตร่ไปตามที่ต่างๆ พอได้รับลายพระหัตถ์ส่งมาจากเมืองยกยา ดูจะเป็นฝ่ายพระองค์ท่านก็คิดถึงอย่างเดียวกัน หม่อมฉันจึงเขียนจดหมายฉบับนี้ส่งที่ตำหนักทูลกระหม่อมชายในเมืองบันดุงก่อน เขาคงจะรู้ว่าจะส่งไปถวายให้ถึงพระองค์ได้ที่ไหน

ข่าวที่ควรจะทูลให้ทรงทราบก่อนข่าวอื่นนั้น แจ้งอยู่ในหนังสือพิมพ์ตัดที่หม่อมฉันส่งมาในซองนี้ จะเป็นอย่างไรกันต่อไปยังไม่ทราบ

หม่อมฉันได้เป็นโยมอีกครั้งหนึ่งด้วยพระแอ๊ว พิศิษฐดิศพงค์ บวชเมื่อวันที่ ๑๖ กรกฎาคม ได้ยินว่ามีผู้สงเคราะห์ด้วยเมตตากรุณามาก แม้สมเด็จพระพันวัสสาก็ทรงอุตสาหะเสด็จไปวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ตัวเธอเองก็เลื่อมใสศรัทธาในการที่บวชนั้นจริงๆ ไม่ใช่แต่ว่าบวชตามประเพณี เป็นเหตุให้หม่อมฉันปลื้มอกปลื้มใจมาก เมื่อบวชแล้วสมเด็จพุทธโฆษาจารย์ท่านก็เอาไปธุระเอื้อเฟื้อมาก ให้พระงั่วเป็นผู้พาเที่ยวถวายพุ่มพระมหาเถระและเลยอยู่คลุกคลีกัน ได้ยินว่าไปบิณฑบาตที่ไหนก็ไปด้วยกัน และจะ​ขึ้นไปบางปะอินด้วยกันในเมื่อพระแอ๊ว ไปทำบุญให้ญาติอนุสรณ์ดิศกุลที่วัดนิเวศน์ เอาเป็นเบาใจสิ้นห่วง หม่อมฉันคิดว่าออกพรรษาแล้วจะนิมนต์พระแอ๊วมาฉลองที่ปีนัง แล้วจะได้เห็นชายผ้าเหลือง คิดจะนิมนต์พระงั่วออกมาด้วย นึกว่าเธอคงจะยินดี

เมื่อก่อนพระแอ๊วบวชสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ท่านมีโอกาส ด้วยเขานิมนต์ลงมาเทศน์ที่เมืองปัตตานี ท่านเลยออกมาเยี่ยมหม่อมฉันเมื่อวันเกิด เลยได้ทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระและฟังเทศน์ทำให้เกิดความชื่นบานสำราญใจมาก ขอถวายพระกุศลด้วย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์มาพักอยู่ได้ ๓ วัน ได้เทศน์ที่ปีนังถึง ๔ กัณฑ์ ทำให้เกิดความเลื่อมใสแก่ไทยที่อยู่ปีนัง ตลอดจนชั้นราษฎรพากันชอบมาก ถึงพากันออกปากว่าไม่เคยได้ฟังเทศน์ดีถึงอย่างนั้นมาแต่ก่อน ตัวท่านเองก็ชอบปีนังว่าเป็นที่มีความผาสุก ได้ยินว่าบางทีจะออกมาอีกเมื่อหม่อมฉันฉลองพระแอ๊ว

กรมหมื่นเทวะวงศ์ก็ออกมาเมื่อวันที่ ๔ กรกฎาคม ด้วยเหตุเธอประชวรเป็นโรคเส้นประสาทพิการ มีอาการให้คันไปตามพระองค์ หมอที่มารักษาถึงบังคับให้เสวยแจ พออาการค่อยคลายขึ้นหมอสั่งให้แปรสถานไปอยู่ที่อากาศเย็น ณ ตำบล Cameron Highland ในแหลมมลายู เธอออกมาพักอยู่ที่ซินนามอนฮอล ๒ วัน แล้วเลยไปอยู่ Cameron Highland ถึง ๓ สัปดาห์ เพิ่งกลับมา​ปีนังได้สองสามวันนี้ดูสบายดีแล้ว กำหนดว่าจะกลับกรุงเทพฯ วันที่ ๓ สิงหาคม

ที่จริงในการที่มีแขกมาอยู่ด้วย ทำให้หม่อมฉันรู้สึกชื่นบานสำราญใจไม่เบื่อหน่ายอย่างไรเลย เสียแต่เวลาแขกไปแล้วเหลือแต่ตัวกับลูกสามคนรู้สึกเปลี่ยวเปล่าอยู่สองสามวัน พระยารัษฎา (ยู่จ๋าย) เขาได้ยินว่าท่านจะเสด็จมาปีนัง ได้บอกปวารณาล่วงหน้าไว้ว่าจะถวายรถยนต์สำหรับทรงใช้คันหนึ่ง

หม่อมฉันหวังใจว่าพระองค์ท่านและผู้ตามเสด็จทั้งกระบวนจะมีความสุขสำราญอยู่ด้วยกัน

ขอทูลเสริมความให้ทรงวินิจฉัยเรื่องโบโรบุดอร์ข้อหนึ่ง ที่ทำข้อทักษิณแคบเกินขนาดถึงเดินดูภาพจำหลักได้ด้วยยาก ดูผิดวิสัยกระบวนช่างที่จะคิดเช่นนั้น น่าจะมีเหตุให้จำเป็นต้องทำอย่างนั้น ไม่ใช่เป็นความคิดเดิม

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด