วันที่ ๑๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๐ น

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๙ กุมภาพันธ์ ๒๔๘๐

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทราบฝ่าพระบาท

ลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๑๐ เดือนนี้ ได้รับประทานแล้ว

ขอประทานทูลรับรองว่า ชื่ออันเรียกว่าวัดใหญ่ชัยมงคลนั้น เกล้ากระหม่อมก็เคยได้ยินมาเหมือนกัน

​พระเจดีย์ภูเขาทอง ตามที่ทรงสันนิษฐานโดยแนวพระราชพงศาวดารว่าพระเจ้าบรมโกศทรงสร้างเป็นองค์พระเจดีย์ไทยนั้น สมเหตุสมผลอย่างที่สุดแล้ว พระยาชัยวิชิตจะทำไม่ได้ ด้วยเห็นใหญ่โตเกินกำลังยิ่งนัก ถ้าเพียงแต่ซ่อมให้เห็นใหม่อ่องเท่านั้นพอจะทำได้

ในการที่ทรงแต่งประวัติพระยาพฤฒาธิบดีก็ดี พระยาโบราณราชธานินทร์ก็ดี จะนับเข้าในการ “เป็นธรรมเนียม” ไม่ได้ ด้วยตามธรรมดาวิญญูชน เมื่อใครได้ทำคุณไว้แก่ตนก็จะต้องสนองคุณแล้วแต่กำลังอันจะพึงทำได้ ตามที่เจ้าตัวหรือทายาทปรารถนาให้ช่วย แม้ว่ามีผู้หนึ่งผู้ใดจะถือเอาเป็นธรรมเนียม มาร้องขอให้ทรงกระทำให้แก่ตนบ้าง ก็อาจทรงอ้างเหตุปฏิเสธเสียได้โดยง่าย แต่ที่เกล้ากระหม่อมรับเขียนวิหารพระมงคลบพิตร ให้แก่คุณหญิงอมเรศรนั้นไม่ดีจริงๆ ด้วยคุณหญิงอมเรศรมิได้เป็นคนรู้จักและมีคุณมีค่าแก่เกล้ากระหม่อมมาก่อน รับด้วยอยากจะเขียนฝึกตัวในทางคะเนของเก่าเท่านั้นเอง ซึ่งใครๆ จะถือเอาเป็นธรรมเนียมมาไหว้วานให้ทำให้บ้างก็ได้ ยากที่จะหาทางมาปฏิเสธ การขอแรงนั้นยกไว้ แต่การขอเงินนั่นสิอาการหนัก ตั้งแต่เกิดมาก็ยังไม่เคยรู้จักกันเลย จู่มาก็มาขอเงินตั้งจำนวนขอเกินกว่าที่เราหาได้ในเดือนหนึ่งตั้งสี่ห้าเท่า จะเอาที่ไหนมาให้ เสียดายที่ไม่ได้เป็นพระเวส​สันดร ถ้าได้เป็นแล้วจะทำสัตตสดกมหาทานให้ช่ำใจทีเดียว

ตรัสถึงพระยาอินทรมนตรีทูลถามปัญหา ทำให้นึกขึ้นได้ถึงคำ พลำภัง คิดเห็นต่อเมื่อภายหลังแต่ได้เขียนหนังสือถวายมาแล้ว สงสัยว่าจะไม่ใช่คำบาลีจะเป็นคำไทยเรานี่เอง คือ พ + ลำพัง คำลำพังจะได้แก่อิสระซึ่งใช้อยู่ทุกวันนี้ อันเรียกว่ากรมอิสระ หรือกองอิสระนั้น ตัว พ เปล่าๆ นำ คำใช้ของเรามีอยู่มาก เช่นขุนหลวงพะงั่ว พณหัวเจ้า พนักงาน พนาย เป็นต้น คิดว่าคงจะหมายถึงพ่อ หรือมิฉะนั้นก็พระ เมื่อคิดเห็นดังนี้ก็กราบทูลไว้ให้ทรงทราบ เพื่อเป็นทางทรงพระดำริ

เมื่อวันที่ ๖ เดือนนี้เกิดไฟไหม้โรงกลั่นน้ำมันทางต้นเนิน อันอยู่ตรงข้ามบ้านพระยาสิงหฬขึ้น อยู่ข้างจะใกล้บ้าน แต่ไม่น่ากลัวจะมีภัยมาถึงบ้าน โรงน้ำมันนั้นทำการกลั่นน้ำมันขี้โล้เป็นน้ำมันก๊าส ซึ่งกำลังเป็นแฟชั่นเช่นทำกันดาดดื่น เมื่อไม่ช้ามานี้ก็มีตั้งทำอยู่แห่งหนึ่งตรงหน้าบ้านข้ามทีเดียว นึกหนักเป็นจะตายกลัวจะเกิดไฟไหม้ขึ้น และยิ่งกว่านั้น เวลาทำอยู่ปกติก็เหม็นเต็มทีด้วย พวกฝรั่งบริษัทไฟฟ้าคิดจะยื่นคำร้องก็พลอยยินดี แต่แล้วอย่างไรจึงระงับไปไม่ทราบ เกล้ากระหม่อมก็จัดการให้ปลัดกรมยื่นคำร้อง แต่ไปสำเร็จที่บริษัทแสตนตาร์ดออยล์ฟ้อง ว่าเอาปี๊บซึ่งมียี่ห้อของเขาไปใส่น้ำมันขายปลอม ถูกศาลตัดสินจำคุก ๖ เดือน ปรับ ​๒๐๐ บาท เลยเจ๊งไปเบาใจถนัด ไม่ช้าก็เกิดไฟไหม้โรงทำน้ำมันเหมือนกันทางต้นเนิน ไม่เข้าใครออกใคร ไหม้ก็ไม่เป็นไรเพราะห่างบ้าน

ไปเผาศพเห็นเขานุ่งขาวนุ่งดำกัน ทำให้เกิดความรู้สึกขึ้นว่าสีบางสีมีจำกัดที่ใช้ต่างๆ กัน เช่น สีดำ สำหรับใช้ในการศพ สีขาวใช้ไปได้ทั้งการมงคลและอวมงคล ในการมงคลมุ่งไปในทางว่าเป็นสีบริสุทธิ์สะอาด ในการอวมงคลมุ่งไปในทางแสดงเคารพ สีเหลืองเป็นสีพระ จะทำอะไรถวายพระก็นึกถึงสีเหลืองก่อน สีแดงใช้ไปได้สองทาง ทางหนึ่งให้เป็นสง่ากล้าหาญ เป็นต้นว่านายเพชฌฆาตก็ใส่เสื้อกั๊กแดง อีกทางหนึ่งก็ใช้แทนทอง สิ่งที่ปิดทองแห่งซึ่งเป็นที่ลับตาก็ทาแดงแทน สีเขียว (คราม) จัดเป็นสีเรียบราบ เช่นตะพุ่นก็จัดให้นุ่งเขียว จนได้ชื่อว่าเขียวตะพุ่น แม้พลเรือนเวลาจะให้ดูสุภาพราบเรียบก็นุ่งผ้าสีเขียว (คราม) สิ้นสีเบญจรงค์พอดี ประหลาดหนักหนา ที่ไทยเราไม่ใช้ดอกไม้ใบไม้เป็นที่หมายอะไรเหมือนจีนเหมือนฝรั่งเลย

เมื่อวันที่ ๑๖ องค์หญิงอดิศัยมาลากเอาไปดูละคร ที่โรงละครศรีอยุธยาเขาเล่นแบ่งเป็นสองเรื่องสองท่อน ท่อนต้นเล่นโขนพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ ตอนสูรปนขาเจ้าพระยารามและพระยาอนิรุธออกเล่นรำถวายมือ ท่อนปลาย​ละครศรีอยุธยาเล่นเรื่องอาบูหะซัน ได้ส่งโปรแกรมที่เขาแจกมาถวายด้วยนี้แล้วไม่เป็นแก่นสารอะไร เจตนาเพียงให้ทรงทราบว่ารูปร่างโปรแกรมเป็นอย่างไรเท่านั้น

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด