วันที่ ๑๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๐ น

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๒ มีนาคม ๒๔๘๐

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทราบฝ่าพระบาท

ลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๓ มีนาคม ได้รับประทานทราบแล้ว

ในเรื่องฝรั่งขับเครื่องบินชนคนเจ็บตายเมื่อวันตรุษจีน ตามที่พวกยูรีเห็นควรเอามรดกใช้ค่าเสียหาย ให้แก่ผู้เจ็บและญาติผู้ตายนั้น เกล้ากระหม่อมเห็นด้วยเต็มตัว ทั้งจะให้ตั้งกฎหมายบังคับมิให้นักบินขับเครื่องบินลงต่ำกว่ากำหนดให้นั้น ก็เห็นชอบด้วยว่าควรแล้ว

​ในการบินงานปีของสโมสรการบิน แม้จะจัดให้คนดูและเครื่องบินอยู่ในที่อันจำกัดก็เพื่อความเรียบร้อย แต่ถ้าจะมีอันตรายก็มีได้เหมือนกัน โดยเครื่องบินมันพุ่งออกนอกที่กำหนดไว้ด้วยเหตุอันนอกเหนือความบังคับ ซึ่งผู้ขับเครื่องบินก็ไม่มีปรารถนาจะให้เป็นดั่งนั้น ที่เชียงใหม่ก็เคยมี ได้จัดไว้เป็นระเบียบเรียบร้อยเหมือนกัน แต่เครื่องบินมันขึ้นไม่ได้ จึงเลยออกไปชนรถชนคนที่นอกสังเวียน หากเป็นแต่เจ็บป่วยไม่ถึงตาย นางงามที่ขึ้นโดยสารเครื่องบินก็บาดเจ็บด้วย

หนังสือเรื่องต้นไม้ดัด ซึ่งพระยาพิชัยรณรงค์ตีพิมพ์นั้น เขาคัดตำราต้นไม้ดัดที่มีในหอพระสมุดมาตีพิมพ์ในเบื้องต้น แล้วแสดงความเห็นของเขาในเบื้องปลาย ส่วนรูปต้นไม้ดัดนั้นเขาฉายรูปต้นไม้จริงๆ ที่เขาเล่นทำพิมพ์กรีน เอาตีพิมพ์เย็บเข้าประกอบเรื่องแทนรูปเขียน

“ตุ๊กตุ่น” ของพระยานครราชเสนี (กาจ) ตามที่ตรัสถึงนั้น เกล้ากระหม่อมก็ได้เคยเห็น ท่านเก็บจัดไว้ดุจพิพิธภัณฑ์สถานเต็มห้องเรือนของท่าน มีดีๆ มาก เกล้ากระหม่อมหลงชมอยู่สิ้นเวลาเป็นช้านานทีเดียว

พระดำรัสแนะนำถึงเรื่องแปรสถานนั้น จะต้องกราบทูลให้ทรงทราบเป็นความในว่า ปีหน้าจะไปชวาอีก ด้วยเป็นกำหนดที่​ทูลกระหม่อมชาย จะมีพระชันษาเท่ากับพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง มีลายพระหัตถ์มอบหมายเข้ามาให้เป็นตัวยืนทำบุญแทนพระองค์ มีทำน้ำพระพุทธมนต์เป็นที่สุด แล้วให้เกล้ากระหม่อมนำเอาน้ำพระพุทธมนต์ไปสรงที่ชวา เพราะเหตุที่จะต้องกราบถวายบังคมลาไปชวาอีกในปีหน้า ปีนี้ก็ไปกลับมาหยกๆ จะกราบถวายบังคมลาย่อยๆ อีกก็เห็นจะซ้ำซากมากไปจึ่งระงับไว้เสีย

เจ้าฟ้าหญิงเพชรรัตน์กับพระนางสุวัฒนา เสด็จออกมาปีนังโดยทางรถไฟเมื่อวันที่ ๙ คิดดูวันกำหนดตามลายพระหัตถ์ ว่าเรือ “ยุตลันเดีย” จะออกจากปีนังวันที่ ๑๐ เห็นไม่ทันลงเรือ นึกหนักใจจึ่งได้ทูลถาม พระนางสุวัฒนาก็ตรัสบอกว่าบริษัทเขารอไว้วันหนึ่ง เป็นจะออกวันที่ ๑๑ เช่นนั้นชายดำก็มีเวลาผ่อนพักอยู่กับฝ่าพระบาทช้าไปได้อีกวันหนึ่ง เกล้ากระหม่อมไปส่งเสด็จเจ้าฟ้าหญิงเพชรรัตน์สถานีหัวลำโพง มีคนไปส่งเสด็จมากมายเบียดเสียดกันเต็มที มีแถวลูกเสือไปตั้งส่งเสด็จด้วย พอรถไฟออกแตรวงของลูกเสือก็บรรเลงเพลงถวาย หนวกหูเต็มทนต้องวิ่งหนีออกไปให้ห่าง คิดดูก็ชอบกล การบรรเลงดุริยดนตรีนึกกันเป็นประโคม ทำให้กึกก้องที่สุดได้แล้วเป็นเอก ผู้ที่จะคิดบรรเลงให้เพราะเจาะเกือบจะหาไม่ได้

สำเนาพระดำรัสแก้ปัญหาของพระยาอินทรมนตรี เรื่องยศ​เจ้าฟ้าซึ่งทรงพระเมตตาโปรดคัดประทานไปนั้น ได้อ่านแล้ว นึกขันในคำว่าเจ้า ที่เรียก เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า กับ เจ้ามือ เจ้าหนี้ นั้น ทวยราษฎรออกเสียงเรียกผิดกัน เจ้ามือ เจ้าหนี้ นั้นออกสำเนียงเป็น เจ้า สั้น แต่เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า นั้นออกสำเนียงเป็น เจ้า ยาว จนนายกุหลาบชักนำให้เขียน “พระองค์เจ้า” แต่ที่จริงก็เป็นคำเดียวกัน หากราษฎรรู้สึกว่าผิดกันจึงออกเสียงต่างกันไป ทำให้สำนึกเห็นในใจว่าดีอยู่มาก มีที่สงสัยอยู่แห่งหนึ่ง เจ้าพระขวัญ ซึ่งเรียกไว้ในหนังสือพระราชพงศาวดาร แท้จริงเป็นเจ้าฟ้า แต่ทำไมเรียกเป็นเจ้าพระ ส่วนคำ เจ้าคุณ ซึ่งใช้แก่พระราชาคณะและพระยานั้น เกล้ากระหม่อมรังเกียจมาก เห็นเป็นคำตลาด ไม่ยอมใช้ในหนังสือเลย แม้ว่าใครร่างหนังสือมาให้ใช้คำเจ้าคุณก็ขีดทิ้งเสีย เอา ท่าน ใส่เข้าแทน ไปจนกลอนอยู่ที่เจ้าพระประยูรวงศ์ เพราะเป็นตำแหน่งตั้งในราชการเหมือนกันหรืออย่างไรก็อยากจะรู้อยู่ พวกเจ้าคุณราชนิกุลดูเหมือนเขียนสลากผ้าคู่ว่า “เจ้าคุณพระประพันธวงศ์” หรืออะไรท่วงทีอย่างนั้น

แบบวิหารพระมงคลบพิตร ได้เขียนคาดคะเนตามเสาและผนังที่ยังมีเหลืออยู่เสร็จแล้ว ยังแต่จะเขียนหนังสือนำส่งไปให้คุณหญิงอมเรศสมบัติประกอบด้วยคำอธิบายสักเล็กน้อยเท่านั้น รูปร่างวิหารไม่สู้ดี เพราะมีหลังคาครอบลงมามาก ด้านหน้าพอดูได้ แต่​ด้านข้างไม่งามเลย เพราะว่าถ้าแบ่งส่วนสูงเป็นสี่ส่วนแล้ว จะเห็นหลังคาเสียถึงสามส่วน เป็นผนังแต่ส่วนเดียว อะไรก็ยกไว้ แต่เมื่อทำเสร็จแล้วในวิหารจะมืดที่สุด ในการสร้างด้วยวิธีอย่างไรซึ่งคุณหญิงอมเรศหวังว่าจะสำเร็จ ก็ได้ทราบเค้าพอจะกราบทูลให้ทรงทราบได้แล้ว ด้วยคุณหญิงอมเรศมาหาเมื่อวานซืนนี้เตือนเอาแบบ คุณหญิงอมเรศคิดจะให้พระศรีวิชัยทำการปฏิสังขรณ์ ตนเองก็เห็นจะออกทุนทรัพย์เข้าส่วนบ้างตามมีตามได้ ว่าจะขึ้นไปหาพระศรีวิชัยในเดือนเมายน พูดเป็นทีว่าท่านรับไว้แล้วว่าจะทำ