วันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ดร

​บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๒๗ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๘

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

ชายแถม^๑ จะกลับจากปีนังมารับเสด็จท่าน เปนโอกาส หม่อมฉันจึงเขียนจดหมายฉะบับนี้ฝากมาถวาย เรื่องราวอะไรที่จะทูลในจดหมายฉะบับนี้ก็ไม่ใคร่มี เพราะเมื่อตอนหม่อมฉันป่วยเปนลัมเบโก มักมีอาการเมื่อยขบติดตัว ไม่มีความผาสุกพอจะตรวจตราหาความรู้แปลก ๆ แต่มีเรื่องราวขัดข้องอย่างปลาดอยู่เรื่อง ๑ ซึ่งควรจะเล่าถวายได้ หม่อมฉันเคยทูลไปแต่ก่อนแล้วว่า ได้สั่งหนังสือซึ่งศาสตราจารย์ฟูแซ ฝรั่งเศสแต่งขึ้นใหม่ว่าด้วยพระพุทธรูปคันธารราษฐ์ หมายว่าจะเปนหนังสือมีรูปภาพงดงามหรูหรา จะได้ถวายท่านในวันประสูติปีนี้ แต่กว่าจะได้หนังสือนั้นมาต้องรออยู่จนพ้นวันประสูติ ทั้งไม่เปนหนังสือหรูหราน่าถวายเหมือนอย่างคาด หม่อมฉันจึงเปนแต่เก็บเนื้อความในหนังสือนั้นทูลมาในจดหมายฉะบับก่อน เมื่อไม่ได้หนังสือเปนของถวายแล้วไปคิดขึ้นถึงไม้เท้าที่หม่อมฉันชอบใช้อยู่ เรื่องประวัติของไม้เท้าอันนั้นเมื่อหม่อมฉันกลับจากชะวาปีกลายนี้ โดยสารเรือบอริงเกียกำปั่นยนต์ของห้างอิสต์เอเซียติคจากสิงคโปร์มาปีนัง เรือนั้นแวะรับสินค้าตามระยะทาง เมื่อทอดอยู่หน้าเมืองมละกา มีแขกชาวเมืองคน ๑ เอาไม้เท้าหวายเทศลงมาขายคนโดยสาร หม่อมฉันนึกว่าหวายเทศนั้นฝรั่งเขาเรียกว่า “หวายมละกา” ไปถึงเมืองมละกาน่าจะซื้อมาเปนที่ระลึก จึงไปเลือกเห็นเปนหวายเทศลายแปลกตาและทำเปนไม้เท้าด้ามกระดูกขัดเหมือนงา ลองถือดูก็พอใจ ด้วยได้ลักษณทั้งเบาและเหนียวสมควรใช้ได้ หม่อมฉันถามราคามันบอกผ่านว่า ๕ เหรียญ ต่อ ๓ เหรียญมันไม่ให้ ต้องทำเชิงกันอยู่จนเรือถอนสมอมันจึงเข้ามาบอกว่าจะยอมขายให้ ๓ เหรียญครึ่ง หม่อมฉันก็ซื้อมา เมื่อซื้อแล้วมันจึงบอกว่าไม้เท้าอันนั้นทำที่เมืองไทร ตั้งแต่ได้ไม้เท้าอันนั้นมาถือก็คิดถึงท่าน ว่าถ้ามีไม้เท้าเช่นนั้นก็คงโปรดกว่าไม้เท้าเหล็กที่ทรงถืออยู่เพราะเบากว่าแต่เหนียวเหมือนกัน หม่อมฉันจึงตั้งใจจะหาส่งไปถวายสักอัน ๑ เมื่อหม่อมฉันไปเมืองไทรให้เที่ยวหาซื้อตามร้านก็ไม่มี ก็ต้องรอมาจนถึงหาหนังสือถวายไม่สมประสงค์ หม่อมฉันหวนรำลึกขึ้นถึงไม้เท้านึกว่าบางทีจะหาได้ตามร้านในเมืองปีนังนี้ จึงไปที่ร้านดาสิลวา ชาวลังกาซึ่ง​ขายของแปลก ๆ คล้ายกับร้านเกรเลิศครูช่างทองที่วังกรมหลวงสรรพศาสตร์ฯ เอาไม้เท้าของหม่อมฉันไปให้ดู เขาบอกว่ามีขายที่ร้านนั้นแล้วเอาออกมาให้ดูอันหนึ่งเหมือนกัน แต่เมื่อไปถามราคาบอกว่าจะขายถึง ๑๕ เหรียญ หม่อมฉันก็ออกฉุน บอกว่าไม้เท้าอันที่หม่อมฉันถือหม่อมฉันซื้อมาแต่เมืองมละการาคาเพียง ๓ เหรียญครึ่งเท่านั้น เหตุใดจึงจะขายของเขาถึง ๑๕ เหรียญ เขาบอกอธิบายว่าไม้เท้าที่เขาขายนั้นด้ามงาแท้ ไม้เท้าอันที่หม่อมฉันถือด้ามเปนของยี่ปุ่นทำด้วยกระดูกสัตว์ปลอมเปนงา ส่งมาขายให้ทำไม้เท้าในเมืองมลายูราคาจึงผิดกัน ก็เปนอันได้ความรู้ตลอดเรื่อง คือว่ายี่ปุ่นทำด้ามไม้เท้าเช่นนั้นส่งมาขายราคาราวเหรียญหนึ่ง พวกมลายูซื้อไปต่อกับหวายเทศทำเปนไม้เท้า จึงขายได้เพียงราคา ๓ เหรียญครึ่ง ถึงกระนั้นก็ยังดี หม่อมฉันเที่ยวค้นคว้าหาต่อไปในเมืองปีนังนี้ก็ยังหาไม่ได้ จึงเปนอันจนใจไม่สามารถจะถวายไม้เท้าสมประสงค์ได้อีกอย่างหนึ่ง จะรอหาอะไรต่อไปก็จะไม่ทันชายแถมกลับ จึงฝากบุหรี่ร๊อดไชลด์มาถวายหีบ ๑

พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียรออกมาเมื่อรถเมล์คราวที่ล่วงมาแล้วแวะมาหาหม่อมฉัน บอกว่าผู้สำเร็จราชการแผ่นดินได้ทราบว่าสมเด็จกรมพระสวัสดิ์ฯ ประชวรมาก จึงให้ออกมาอยู่ประจำเหมือนอย่างเช่นท่านเคยโปรดให้มาเมื่อประชวรคราวตกรถ ที่จริงประชวรแต่คราวนั้นมาไม่ได้กลับหายเปนปกติ อาการค่อยทรุดลงโดยลำดับ แต่ในวันสองวันนี้หมอว่าค่อยฟื้นขึ้นสักหน่อย พอหม่อมฉันออกจากบ้านได้ก็ได้ไปเยี่ยม แต่ขออย่าให้ใครไปทูลรบกวน ได้พบแต่พระองค์หญิงอาภา บอกว่าพระอาการบางวันก็ฟื้นขึ้น บางวันก็กลับทรุดลง ด้วยโรคมีสมุห์ฐานหลายแห่ง บางวันมีอาการพระหฤทัยอ่อน บางวันมีพระอาการบังคลเบาน้อยชักเชื่อมซึม ถ้าวันไหนไม่มีอาการเหล่านั้นก็ค่อยแจ่มใส ในสองวันนี้พอลุกขึ้นประทับได้

ซองบุหรี่ไม้อย่างที่ท่านโปรดนั้นมีมาขายอีกแล้ว คราวนี้ขายราคายิ่งถูกลงไปเพียง ๒๐ เซนต์ หม่อมฉันฝากชายแถมมาถวายอีก ๒ ซองพร้อมกับจดหมายฉะบับนี้ นึกว่าถึงมีเหลือกลับไปก็จะได้ประทานเปนของฝาก เช่นพระงั่วเปนต้นก็คงจะชอบ หม่อมฉันเคยฝากซองบุหรี่ไปถวายเธออย่าง ๑ ที่บุหรี่กระโดดได้ เข้าใจว่าจะได้ทอดพระเนตร์เห็นแล้ว แต่ซองอย่างนั้นเมื่อใช้นานเข้าพอฝาหลวมมันมักกำเริบ เปิดและกระโดดเอาเองจุ้นจ้านที่ในกระเป๋าเสื้อ หม่อมฉันเลิกไม่ได้ใช้แล้ว.