วันที่ ๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๓ พฤษภาคม ๒๔๗๘

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทราบฝ่าพระบาท

จะกราบทูลตอบลายพระหัดถ์ลงวันที่ ๒๐ เดือนก่อน

พระดำริเรื่องการทำถ้วยชามในเมืองไทย เปนทางสมเหตุสมผลทุกอย่าง เกล้ากระหม่อมเห็นชอบด้วยพระดำริทุกประการ คำยืนยันของพระยาพระรามข้อหนึ่ง ว่าที่สวรรคโลกทำถ้วยชามก่อนพระเจ้ารามกำแหงเสด็จออกไปเมืองจีนมาแล้ว เพราะแกขุดได้เครื่องถ้วยในพระเจดีย์เก่า ซึ่งสร้างก่อนพระเจ้ารามกำแหงเสด็จออกไปเมืองจีน พระยานครพระรามกล่าวคำนี้เพื่อจะคัดค้านคำที่มีคนกล่าว ว่าพระเจ้ารามกำแหงไปพาเอาเจ๊กเข้ามาตั้งทำถ้วยชามที่สวรรคโลก แต่คำคัดค้านของพระยาพระรามนั้นกลับสมด้วยพระดำริของฝ่าพระบาท ที่ว่าเจ๊กเข้ามาตั้งทำถ้วยชามอยู่ก่อนแล้ว พระเจ้ารามกำแหงเปนแต่ไปพาเอาเจ๊กที่มีฝีมือดีเข้ามา ทำการส่งเสริมให้ได้ของดีเปนประโยชน์ใหญ่ขึ้น น่าอัศจรรย์หนักหนาที่มาถูกต้องตรงกับพระดำริได้

ขอบพระคุณที่โปรดประทานรูปผู้แทนเข้าไป และตรัสอภิปรายถึงโฮเตลที่ปินัง เปนทางให้ทราบเกล้าดีทุกประการ เรื่องที่ได้ทรงพบคนสำคัญนึกน่าสนุก ที่ได้ทรงพบคนประหลาดก็ประหลาด แต่ไม่เปนแก่นสาร ไม่พบเสียดีกว่า

กฎมนเทียรบาลพะม่าตอนพิธีสิบสองเดือน ซึ่งทรงพระเมตตาโปรดประทานไปอ่านเสียยุ่งใจ ได้บันทึกความเห็นตามสติปัญญาถวายมาคราวนี้แล้ว

ลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๒๔ เมษายน ประทานพระดำริเรื่องพิมพ์หนังสือของพระสุจริตสุดานั้นได้รับประทานแล้ว เปนพระเดชพระคุณล้นเกล้า ขอประทานโทษที่กราบทูลไม่ละเอียดว่าเปนงานศพใคร พระสุจริตอยากจะพิมพ์ถึงสองเล่มสำหรับศพเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี^๑เล่มหนึ่ง สำหรับศพท้าววนิดาพิจาริณีเล่มหนึ่ง ท่านตกลงแล้ว สำหรับศพเจ้าพระยาสุธรรมมนตรีนั้น ท่านไม่เอาบทละคร ท่านจะพิมพ์หนังสือพงศาวดารโยนก ซึ่งพระยาประชากิจกรจักร (แช่ม) แต่ง ส่วนสำหรับงานศพท้าววนิดาพิจาริณีนั้น ท่านจะพิมพ์หนังสือพระราชนิพนธ์สาวิตรี เรื่องรูปสำหรับเรื่องนั้น มีใครเคยบอกว่าหายเสียแล้ว

​เกล้ากระหม่อมจะไปไต่ถามก็จะเปนจุ้นจ้าน ได้แนะพระสุจริตไป ว่าขอให้พิมพ์สาวิตรีแล้วควรจะขอให้เขาพิมพ์รูปที่เกล้ากระหม่อมเขียนติดไปกับหนังสือนั้นด้วย เมื่อมีคำขอเขาก็คงไปค้นคว้าหากันเอง การพิมพ์หนังสือสำหรับงานศพเจ้าพระยาสุธรรมมนตรีนี้ทีจะสนุก ข่าวว่าลูกหลานต่างคนต่างพิมพ์ เปนการประชันขันแข่งกันด้วย เห็นจะได้หนังสือหลายเล่ม

งานวันเกิดเกล้ากระหม่อมได้ทำสำเร็จเรียบร้อยแล้วในวันที่ ๒๘ เดือนก่อนเวลาเช้า ตั้งพระบรมรูปนิมนต์พระ ๗๓ รูปมาสดับปกรณ์ แล้วถวายอาหารบิณฑบาต เวลาเพลเลี้ยงพระสงฆ์ ๑๐ รูป เวลาเย็นไปถวายบังคมพระบรมรูปที่ปฐมบรมราชานุสสรณ์ เท่านั้นเปนเสร็จไปอย่างเงียบ ๆ ขอถวายพระกุศล

เกล้ากระหม่อมขอประทานทูลลาไปเที่ยวในวันที่ ๑๑ เดือนนี้ คราวนี้จะไปกับเรือเพชรลอยล่องของบริษัทเรือไฟไทย เที่ยวไปตามฝั่งทเลทางปักษ์ใต้ จะไปที่ไหนบ้างตั้งใจจะไปคิดเอาข้างหน้า สุดแต่จะเปนการสดวก ขอได้โปรดหยุดลายพระหัดถ์ไว้คราวหนึ่ง ถ้าหากว่าไปหยุดพักเปนหลักแหล่งลงที่ไหนนานวัน อันอาจจะรับลายพระหัตถ์ที่นั้นได้ ก็จะกราบทูลมาให้ทรงทราบ

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด