วันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ดร

Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

​วันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๗๘

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

พอหม่อมฉันเปิดซองลายพระหัตถ์ฉะบับลงวันที่ ๙ ก็ร้องออกมาว่าเออ นี่อย่างไรจึงทรงเขียนด้วยฝีพระหัตถ์ หญิงเหลือนั่งอยู่ด้วยที่นั่นตอบทันทีว่าหญิงอามคงเจ็บ ครั้นอ่านลายพระหัตถ์ไปถึงตอนปลายก็ได้ความตามหญิงเหลือว่า หม่อมฉันนึกสงสารและออกรำคาญใจ แต่หวังว่าจะไม่เจ็บป่วยมากมายอะไร ขอท่านได้โปรดถามข่าวแทนหม่อมฉันด้วย

ทางนี้นายแก้วหายเจ็บมาดีดพิมพ์ได้แล้ว เรื่องมาออกสุกใสที่เมืองฝรั่ง แม้เพียงเมืองปีนังก็ลำบากจริงดังทรงปรารภ พอนายแก้วเจ็บหม่อมฉันก็ให้ไปหาหมอจีนคน ๑ ซึ่งรู้วิชชาแพทย์ฝรั่ง แต่ใจดูเหมือนจะยังเลื่อมใสอย่างชาวตะวันออก ตรวจนายแก้วว่าเปนโรคสุกใส แล้วเลยกำชับว่าอย่าให้ไปเที่ยวพูดว่าไปให้เขาตรวจ แต่ฝ่ายข้างพวกเราพอรู้ว่าเปนสุกใสก็สิ้นวิตก รักษาด้วยให้กินยาเขียวอย่างข้างไทยไม่กี่วันก็หาย ได้ความว่าที่นี่รัฐบาลเขามีโรงพยาบาลสำหรับโรคระบาทว์แห่ง ๑ ใครเปนโรคที่เข้าใจว่าอาจจะติดต่อถึงผู้อื่น ก็บังคับเอาตัวไปขังรักษาในโรงพยาบาลนั้น ใช่แต่เท่านั้นคนในบ้านที่เกิดโรคเช่นนั้นก็ถูกกัก ห้ามมิให้ออกจากบ้านตั้งเดือน แต่บางทีจะเปนแต่คำเล่าลือดังทูลมา

มีความที่จะทูลสนองลายพระหัตถ์ข้อหนึ่ง เรื่องซองบุหรี่ยี่ปุ่น ซึ่งสำคัญว่าทำด้วยไม้ กลายเปนทำด้วยกระดาดไปนั้นเปนการถูกตบตาอย่างสาหัศ แต่จะโทษยี่ปุ่นก็ไม่ควร เปรียบเหมือนเขาเอาของที่แลเห็นเหมือนทองคำมาขาย เรียกราคาเพียงเท่าๆ เครื่องเงิน เราก็ควรจะรู้ว่าเปนของกาไหล่ เพราะใช่วิสัยมนุษย์ที่จะทำทองคำขายราคาถูกถึงเท่านั้นได้ ฝรั่งเขาจึงว่าของยี่ปุ่นราคาถูกจริง แต่ไม่ทนทานเหมือนของฝรั่งทำ ข้อนี้มีอังกฤษคนหนึ่ง ที่เมืองสิงคโปร์เคยปรารภกับหม่อมฉัน ว่าที่รัฐบาลอังกฤษอยากจะให้ซื้อผ้าทอที่เมืองแมนเชสเตอร์ โดยอ้างว่าถึงแพงก็ทนกว่าผ้ายี่ปุ่นนั้น ไม่คิดถึงอกคนซื้อ ด้วยธรรมดาคนโดยมากมีรายได้จำกัดประจำเดือนประจำปี ต้องแบ่งเปนส่วนสำหรับซื้อของที่ต้องใช้ ถ้าซื้อผ้ายี่ปุ่นได้เพียงราคาเหรียญ ๑ แต่ซื้อผ้าแมนเซสเตอร์ต้องเสีย ๒ เหรียญ การประหยัดทรัพย์ผิดกันมาก ข้อที่ว่าผ้าแมนเซสเตอร์จะทนกว่า​ผ้ายี่ปุ่นนั้นไม่เปนการสำคัญเท่าที่ผู้ซื้อต้องเสียเงินน้อยกว่า มาคิดถึงซองบุหรี่ที่ว่าก็เปนทำนองเดียวกัน หม่อมฉันยังใช้อยู่ใบ ๑ เดี๋ยวนี้ จะตั้งใจลองดูว่ามันจะทนทานไปได้สักเท่าใด นึกว่าก็เห็นจะไม่ผิดกับซองบุหรี่ฝรั่งที่ราคาแพงอย่างไรนัก

ในสัปดาหะนี้ หม่อมฉันถวายอธิบายเรื่องเมืองตะกั่วป่ามาตอนหนึ่งก่อน ยังไม่หมดเรื่อง เพราะเขียนเข้ามันออกสนุกก็เลยค้นคว้าขยายความออกไป จึงเปนเรื่องยืดยาว ยังกำลังตรวจตอนหลังอยู่ จะส่งถวายในสัปดาหะหน้า