วันที่ ๑๓ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๘ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๓ เมษายน ๒๔๗๘

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

เมื่อวานนี้ องค์ธานี^๑มาชวนไปเที่ยวบ้านพระยานครพระราม^๒ เพื่อดูเครื่องถ้วยชามโอ่งไหซึ่งแกเก็บไว้ แกเก็บไว้ได้มากจริง ไม่เคยเห็นใครเก็บได้มากเท่าแกในพวกของรุ่นเก่า มีของหลายประเทศ จัดเข้าตู้ทำประกอบไว้กับฝาห้องสิ้นสามด้าน เกล้ากระหม่อมไม่สู้เข้าใจหนักในเรื่องถ้วยชามหม้อไห ไปอินเตอเรสต์แต่เครื่องตุกตา อะไร ๆ ก็เคยเห็นเช่นตุกตาอุ้มลูกคอหักและช้างม้าเปนต้น ที่แปลกไม่เคยเห็นมีแต่พระพุทธรูป ที่ได้เปนองคบริบูรณมาสององค์ แต่รูปร่างเต็มทีพวกเดียวกับตุกตาเสียกบาล นอกกว่านั้นยังมีหน้าพระพุทธรูปใหญ่ประมาณ ๓ ถึง ๔ นิ้วอยู่สองหน้า มีพุทธลักษณะงดงามตามทางฝีมือช่าง แต่ได้มาครึ่งซีกเท่านั้น ถามแกบอกว่าได้มาจากเชียงแสน แปลว่าแกไปเที่ยวที่ไหนก็หาไปเที่ยวสั่งเขาไป แกหาได้มาด้วยตนเองบ้าง คนอื่นส่งมาให้บ้าง

เวียงกาหลงนั้นแกได้ไปถึงเอง แกเขียนเอาแผนที่มาด้วย เอาออกอวดเมื่อวานนี้ เปนเมืองตั้งอยู่ริมแม่น้ำลาวฝั่งตะวันออก แม่น้ำลาวไปบรรจบกับแม่น้ำกก แม่น้ำกกไปออกแม่น้ำโขง พิจารณาแผนที่เวียงกาหลงเห็นว่าสร้างแล้วได้ขยายให้ใหญ่ออกถึงสามครั้ง ครั้งแรกขยายไปทางตะวันออกครึ่งเท่าเดิม ครั้งที่สองขยายไปทางเหนือ ครั้งที่สามขยายไปทางเหนือ หมดด้วยกันที่ขยายใหญ่เกือบสามเท่าที่สร้างเดิม เห็นได้ว่าเปนเมืองที่เจริญจึงต้องขยาย แต่ก็ไม่มีอะไรนอกจากคูกับเชิงเทินเท่านั้น แกว่าเตาถ้วยชามนั้นมีตั้งอยู่ตามฝั่งแม่น้ำลาวมากกว่ามาก

<img>

​ความเห็นของแกในทางโบราณคดีนั้นฟุ้งสร้าน ตามแกไม่ทัน

เมื่อนึกถึงเตาถ้วยชาม ความคิดอันหนึ่งมาผุดขึ้นว่า เตาทุเรียงจะเปนเตาชะเลียงได้หรือไม่ ช กับ ท ก็เปนพยัญชนที่ใกล้กัน อาเทศกันได้

เห็นในหนังสือพิมพ์เขาว่าผู้แทนราษฎรหมู่ใหญ่ออกมาปินัง พักที่โฮเตลถนนเกเลไว ถนนที่ประทับฝ่าพระบาท ให้รู้สึกว่าจะประชิตติดพันมาก

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด