วันที่ ๒๔ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๒๔ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๗๘

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

เมื่อเมล์มาวันอาทิตย์ที่ ๒๑ หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉะบับลงวันที่ ๒๐ กับบันทึกพระวินิจฉัยเรื่องกฎมณเฑียรบาลพะม่า ในลายพระหัตถ์ฉะบับนี้ตรัสปรึกษามาว่าพระสุจริตสุดาไปทูลหารือถึงเรื่องหนังสือที่จะพิมพ์ในงานศพ หม่อมฉันเข้าใจว่าศพเจ้าพระยาสุธรรมมนตรีผู้บิดา โปรดให้หม่อมฉันช่วยเลือกหนังสือถวายนั้น หม่อมฉันปรึกษากับหญิงเหลือด้วยเธอเอาใจใส่ด้วยเรื่องบทละคอนอยู่ เธอมีความเห็นว่าหนังสือที่เหมาะที่สุดนั้นคือบทละคอนเรื่องสาวิตรี พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่ต้องพิมพ์รูปภาพฝีพระหัตถ์ของท่านด้วย ท่านคงจะยังทรงจำได้ รูปภาพสาวิตรีชุดนั้นเจ้าพระยาธรรมา ฯ เอามาให้หม่อมฉันเมื่อเปนนายกราชบัณฑิตยสภา หม่อมฉันได้ให้นายมิกี้ส่งไปสืบราคาจะพิมพ์ที่เมืองยี่ปุ่น แต่ราคาแพงไม่สำเร็จจึงค้างอยู่ รูปภาพชุดนั้นจะอยู่ที่ไหนเดี๋ยวนี้หม่อมฉันก็จำไม่ได้ แต่นายมิกี้กับนายสมบุญ โชติจิตร คงจะรู้ เห็นพอจะค้นคว้าเอามาได้ ขอให้ทรงไต่สวนดู

บทละคอนเรื่องอื่น ถ้าจะเอาที่เปนแบบบทละคอนสำหรับบ้านเมือง มีที่ยังไม่ได้ชำระพิมพ์อยู่อีกเรื่อง ๑ คือเรื่องอุณรุท ถ้าได้ชำระพิมพ์เข้าชุดกับเรื่องอิเหนา รามเกียรติ์ ที่หอพระสมุด ฯ พิมพ์แล้วก็จะดีเหมือนกัน แต่การชำระนั้นจะต้องมีผู้ชำนาญจริงๆเปนผู้ชำระสักคน ๑ ไม่ใช่ “นักปราชญ์รู้พลัง” สมัยใหม่ (คำนี้เปนคำของหญิงเหลือ เธอเอามาใช้ขึ้นใหม่) แต่จะเปนหนังสือมากสักหน่อย

มีอีกสถานหนึ่งรวมบทละคอนเรื่องสั้น ๆ พิมพ์แสดงให้เห็นสำนวนบทละคอนต่างสมัยผิดกันอย่างไร คือบทละคอนครั้งกรุงศรีอยุธยา บทละคอนกรุงธน บทละคอนรัชชกาลที่ ๑ บทละคอนรัชชกาลที่ ๒ บทละคอนรัชชกาลที่ ๓ (สำนวนกรมหลวงภูวเนตร ฯ) บทละคอนรัชชกาลที่ ๔ บทละคอนรัชชกาลที่ ๕ และบทละคอนรัชชกาลที่ ๖

บทละคอนสมัยต่าง ๆ เหล่านี้ หม่อมฉันรวมไว้ในหอพระสมุดวชิรญาณมีมาก ถ้าโปรดให้นายสมบุญเอาบัญชีมาถวายทอดพระเนตร์เห็นว่าพอจะทรงเลือกได้

ตามที่ทูลมานี้หม่อมฉันออกตะขิดตะขวงนึกท้อใจอยู่บ้าง ด้วยรู้สึกว่าความนิยมของหม่อมฉัน หรืออาจจะกล่าวเลยไปถึงว่าพระนิยมของพระองค์ท่านเองด้วย มันเปนอย่าง​เก่าพ้นสมัย อย่างที่เราเห็นว่าดี พิมพ์ออกไปก็ไม่แลเห็นว่าใครจะชอบในสมัยนี้ แต่จะเลือกให้ต้องตามความนิยมถูกสมัยในปัตยุบัน ใจหม่อมฉันก็ไม่นิยม มันอึดอัดขัดข้องอยู่อย่างนี้

เมื่อวันอาทิตย์หญิงแก้วมาจากชุมพรพาหลานกลับมาส่ง ที่ Cinnamon Hall ค่อยหายเงียบเหงาแล้ว.