วันที่ ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๗๘

ทูล สมเด็จกรมพระนริศร ฯ

ในจดหมายของหม่อมฉันฉะบับนี้ เรื่องที่จะทูลเสนอเผอิญสบคราวเปนเรื่องเกี่ยวข้องกับพระสงฆ์โดยมาก เมื่อสัก ๒ สัปดาหะมานี้มีพระออกมาปีนังแล้วแวะมาหาหม่อมฉัน เปนเปรียญวัดราชประดิษฐ์ชื่อมหาภุชฌงค์องค์ ๑ พระอันดับวัดเทพสิรินทรชื่อพระชมองค์ ๑ ต่อมาอีกสักสองสามวันเปรียญวัดเทพสิรินทรชื่อพระมหาเปรมออกมาอีกองค์ ๑ ไปพักอยู่ที่วัดปูโลติกุส พวกไทยทั้งพวกหม่อมฉันและพวกที่บ้านอื่นช่วยกันอุปการะตามเคย เมื่อหม่อมฉันสนทนาปราสัยพระภิกษุ ๓ องค์นั้น ถามถึงเรื่องที่เห็นในหนังสือพิมพ์ว่ามีพระสงฆ์เปนเก๊กเหม็งขึ้นอีกด้วยเหตุอันใด เธอตอบว่าเธอเข้าใจว่าเกิดขึ้นแต่มีพวกคฤหัษฐ์ยุยง แต่เลยมีผลมาถึงตัวเธอด้วย เพราะตั้งแต่เกิดเรื่องเก็กเหม็งคราวหลังนี้คนทำบุญต่อพระสงฆ์น้อยลง เธอออกบิณฑบาตเดี๋ยวนี้ได้อาหารไม่ใคร่พอฉัน ถ้าไม่ได้อาศัยการเลี้ยงของวัดก็เห็นจะเดือดร้อน แต่ส่วนหม่อมฉันเองไม่ปลาดใจอันใด ได้เคยบอกสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์กับพระพิมลธรรมไว้นานแล้ว ว่าให้ระวังเถิดมันจะเกิดรำคาญด้วยเรื่องเก๊กเหม็ง เพราะมันอยู่ในหลัก ๓ ข้อของลัทธิคอมมิวนิสม์ ถือว่าข้อ ๑ ต้องทำลายสาสนา ข้อ ๒ ต้องทำลายความผูกพันธ์ในครัวเรือน ข้อ ๓ ต้องทำลายวิธีการปกครองอย่างอื่น มีอยู่ดังนี้ เห็นในหนังสือพิมพ์หมู่นี้มีการทิ้งใบปลิวคอมมิวนิสม์แพร่หลาย มันก็อยู่ในเรื่องเดียวกันนั้นเอง เปนน่าอนาถใจอยู่อย่างหนึ่งที่ได้ยินว่ามีเปรียญประโยคสูง ๆ แม้เปนศิษย์พระพิมลธรรมอยู่ในวัดมหาธาตุไปเข้าชื่อกับเขาด้วย ช่างงมงายไม่พิจารณาข้อความในเรื่องราวที่เข้าชื่อกันยื่นนั้น ซึ่งที่จริงขอให้ทำการให้เกิดโทษแก่พระสาสนา และการที่ไม่พึงเปนได้โดยวิสัยมนุษย์ หม่อมฉันได้ยินว่าเจ้าคณะสงฆ์ไม่รับเรื่องราวให้ไปยื่นต่อกระทรวงธรรมการ ๆ กำลังให้ไต่สวนอยู่ ทราบแต่เพียงเท่านี้

เรื่องเกี่ยวกับหม่อมฉันที่มีต่อมา เมื่อสองสามวันนี้หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ฯ ใบ ๑ ตรัสขอให้แต่งหนังสือเรื่องประวัติคณะสงฆ์ธรรมยุติกาถวาย ท่านจะทรงพิมพ์ด้วยทุนของท่านเอง ต่อนั้นมาอีกสองสามวันได้รับลิขิตของสมเด็จพระวชิรญาณวงศอีกฉะบับ ๑ นำฉันทะของพระกรรมการคณะธรรมยุติ เชิญให้หม่อมฉันแต่งหนังสือนั้นอีกทาง ๑ หม่อมฉันก็ยอมรับจะแต่งถวาย เกิดเปนกิจเพิ่มขึ้นสำหรับหม่อมฉัน​อีกอย่าง ๑ แต่ในเบื้องต้นจะต้องหาหนังสือซึ่งจะต้องเก็บความมาใช้เปนหลักฐานเสียก่อน แล้วจึงจะลงมือแต่งได้ หม่อมฉันแต่งหนังสือนั้นเมื่อใดจะส่งไปถวายท่านเปนตอน ๆ ขอให้ช่วยทรงตรวจแก้ไขและทักท้วง

หมู่นี้เขาเริ่มงาน Jubilee ที่เมืองปีนังแล้ว แต่หม่อมฉันจะรอเรื่องไว้ให้เสร็จงานจึงจะเขียนพรรณนารายการถวายท่าน

หญิงมารยาตร์กับหญิงแก้วจะกลับวันจันทรที่ ๖ นี้ ด้วยได้ข่าวมาว่าหญิงจงอาการซุดลงอีกจะต้องกลับเข้าไปกรุงเทพฯ น่ากลัวจะไม่เปนการ หม่อมฉันได้สั่งหญิงมารยาตร์ไปว่าถ้ามีเหตุการณ์เกิดเกี่ยวด้วยหญิงจง ให้ทูลปรึกษาหารือและขอพระบารมีท่านเปนที่พึ่ง ด้วยหวังใจว่าจะทรงพระกรุณาโดยไม่รังเกียจ.