วันที่ ๑๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ดร

​Cinnamon Hall,

206 Kelawei Road, Penang. S.S.

วันที่ ๑๘ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๘

ทูล สมเด็จกรมพระนริศร ฯ

หม่อมเจิมกับลูกหญิง ๓ คน ออกมาถึงปีนังเมื่อวันที่ ๑๕ เชิญลายพระหัตถ์ฉะบับ(พิเศษ) ลงวันที่ ๑๔ กับเสมารูปพระมหาธาตุไชยาและชิ้นชามของโบราณขุดได้ที่นั่น เปนของประทานฝากมาให้แล้ว ขอบพระเดชพระคุณเปนอันมาก

ลายพระหัตถ์ที่เข้าใจว่าหายฉะบับหนึ่งนั้นที่จริงไม่ได้หาย เห็นจะเปนเพราะถูกพนักงานไปรษณีย์ในกรุงเทพ ฯ เขากักไว้ด้วยมีเหตุอันใดอันหนึ่ง คลาดเมล์ไปคราวหนึ่งเท่านั้นเอง

ข่าวที่กรมหมื่นอนุวัต ฯ สิ้นพระชนม์ เดิมหม่อมฉันได้ทราบจากโทรเลขของหม่อมเจ้าคัสตาวัสบอกมาว่าประชวรลม แล้วมาทราบเหตุที่จริงจากลูกที่มาจากกรุงเทพ ฯ รู้สึกเศร้าโศกเสียใจมาก แต่หม่อมเจ้าเพิ่ม ลดาวัลย์นั้น แก่ชะราอายุเกือบ ๘๐ แล้ว ไม่มีเหตุที่จะอาลัยมากนัก ถึงกระนั้นก็ยังนึกเสียดาย

อ่านเรื่องที่ตรัสเล่าเรื่องเสด็จไปบูชาพระมหาธาตุไชยา หม่อมฉันปลาดใจที่ทราบว่าพระไชยาภิวัตรยังมีชีวิตอยู่เมื่อท่านเสด็จไปนั้นด้วยสำคัญว่าถึงมรณภาพเสียนานแล้ว นึกขึ้นถึงเรื่องที่ได้ความรู้จากท่านไชยาภิวัตรเรื่อง ๑ ควรจะทูลบันเล็งได้ เมื่อสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงเสด็จประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ครั้งหนึ่ง ถึงวันที่ ๓๐ พฤษภาคม (ซึ่งทรงถือว่าเปนวันอัปรมงคลสำหรับพระองค์) ทอดเรือพระที่นั่งทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ณ อ่าวแม่น้ำเกาะสมุย โปรด ฯ ให้เรือไปรับพระสงฆ์เมืองไชยามาในการนั้น มีรับสั่งให้นิมนต์พระไชยาภิวัตรเมื่อยังเปนพระครูถวายเทศน์ ดำรัสกับกรมพระสมมต ฯ ว่า “จะได้ฟังเทศน์ทำนองชาวนคร ฯ แปลกดี” กรมพระสมมต ฯ ทรงทราบอยู่ว่าพระไชยาภิวัตรพูดได้ทั้งสำเนียงชาวกรุงเทพ ฯ และสำเนียงชาวนคร ฯ เกรงว่าจะไปถวายเทศน์ด้วยทำนองกรุงเทพฯ จึงไปบอกให้ทราบพระราชประสงค์ พระไชยาภิวัตรก็ถวายเทศน์อย่างสำเนียงชาวนคร พอพระราชหฤทัย ต่อเทศน์เสร็จแล้วท่านจึงมากระซิบบอกหม่อมฉัน ว่าแบบทางหัวเมืองปักษ์ใต้ โดยปกติเทศน์ธรรมวัตร เขาใช้ทำนองกรุงเทพ ฯ กันทั้งนั้น จะทรงฟังเทศน์สำเนียงอย่างชาวนคร ฯ ท่านจึงแกล้งเทศน์ถวายทรงฟังตามพระราชประสงค์

​เสมารูปพระธาตุไชยาดูทำดีอยู่ ชิ้นชามทั้ง ๒ ชิ้นนั้นหม่อมฉันพิจารณาดู เห็นหินฟันม้าที่ปั้นเนื้อเลอียดและน้ำเคลือบใส ทั้งปั้นก็บางส่อว่าเปนของทำมาแต่เมืองจีน มิใช่ของทำในประเทศนี้