วันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๒ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๘๒

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

ลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๑๐ พฤศจิกายน ผ่านกองตรวจที่ ๑๕ มาถึงหม่อมฉันโดยเรียบร้อยเมื่อเวลาเช้าวันอังคารที่ ๑๔ ช้ากว่าปกติเพียงวัน ๑ ตามเคย

สนองความในลายพระหัตถ์

เรื่องไฟไหม้อย่างมาแขกรายตึกดินบางนาอีกแห่ง ๑ นั้น หม่อมฉันลืมสนิท อ่านลายพระหัตถ์จึงนึกขึ้นได้ แต่ก็จำไม่ได้ต่อไปว่าตัวอยู่ที่ไหนในเวลานั้น มีลืมอีกเรื่อง ๑ มาปรากฏในลายพระหัตถ์ฉบับนี้ คือ วัดราชผาติการามที่พระองค์หญิงวาปีฯ ทอดพระกฐินนั้นจะเป็นวัดไหนนึกไม่ออก นึกถึง​วัดที่ทรงสร้างเป็นผาติกรรมได้แต่ ๒ วัด คือ วัดเบญจมบพิตร สร้างแทนวัดดุสิตวัด ๑ วัดแก้วแจ่มฟ้าย้ายที่ไปสร้างแทนวัดเดิม แต่ก็เป็นวัดราษฎร์วัด ๑ เท่านั้น

ที่ทรงปรารภถึงเรื่องตำนานของศาสนาต่างๆ พ้องกันนั้น หม่อมฉันได้อ่านหนังสือนักปราชญ์ฝรั่ง เขาค้นคว้าหาหลักฐานมาแสดงหลายเรื่อง เขาพิสูจน์ได้ว่าศาสนาต่าง ๆ เกิดซับซ้อนกันมา และรับเอาคติของศาสนาอื่นเข้าแซงผสมทุกศาสนาหามีที่จะเว้นไม่ เพราะมนุษย์ต่างชาติต่างประเทศไปมาถึงกันแล้วตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ เขายกอุทาหรณ์อ้างคัมภีร์ใบเบลที่พวกยิวแต่งว่าพระเจ้าสร้างโลก และน้ำท่วมโลกเป็นต้น ว่าหามีในคติศาสนาชั้นเดิมของพวกยิวเมื่อโมเสพาหนีไปจากอิยิปต์ไม่ ต่อเมื่อพวกยิวตกเป็นเชลยถูกต้อนเอาไปไว้ประเทศบาบิโลเนีย ไปแต่งคัมภีร์ใบเบล ณ ที่นั้น จึงเอาคติศาสนาของชาวบาบิโลเนีย ซึ่งมีอ้างถึงสร้างโลกและน้ำท่วมมาผสม จึงปรากฏคตินั้นเกิดขึ้นในศาสนายิวดังนี้ ถึงพระพุทธศาสนากับศาสนาพราหมณ์ก็ปะปนกันดังเราเห็นอยู่่

​ข่าวจากปีนัง

หม่อมฉันแต่งวินิจฉัยลายแทงสำเร็จส่งมาถวายพร้อมกับจดหมายเวรฉบับนี้ หม่อมฉันส่งไปให้พระยาอนุมานด้วยอีกฉบับ ๑ ตอบแทนคุณของหอพระสมุดฯ ซึ่งอนุญาตให้หม่อมฉันยืมลายแทงออกมาพิจารณา นอกจากนี้ก็ไม่มีเรื่องอะไรที่ปลอดภัยเข้าระเบียบจดหมายเวรสำหรับจะทูลในสัปดาห์นี้ ทั้งจะต้องรีบดีดพิมพ์จดหมายให้ทันส่งไปรษณีย์ในบ่ายวันอังคารนี้ด้วย.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด