วันที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๘๒ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๑๘ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๘๒

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

บัดนี้ถึงวันพุธที่ ๑๘ ตุลาคม อันเป็นกำหนดจะต้องส่งจดหมายเวรไปทิ้งไปรษณีย์ให้ทันส่งไปกรุงเทพฯ ในคราวเมล์​วันศุกร์ที่ ๒๐ หม่อมฉันคอยอยู่จน ๑๐ นาฬิกาเช้ายังไม่ได้รับลายพระหัตถ์เวรที่มาถึง ในคราวเมล์วันอาทิตย์ที่ ๑๕ จะรอต่อไปเห็นเวลาส่งกระชั้นนัก จึงไม่รอรับลายพระหัตถ์เสียก่อนแล้ว จึงเขียนตอบดังแต่ก่อนมา

เมื่อสัปดาหะก่อนก็ได้รับลายพระหัตถ์เวรช้าไปวัน ๑ ไม่มีเวลาจะเขียนตอบตลอดเรื่องในลายพระหัตถ์ ต้องทูลขอผัดไว้ พอส่งจดหมายเวรไปแล้ว หม่อมฉันก็เขียนเรื่องที่ทูลผัดไว้ในวันว่างต่อมา เขียนเรื่องจิ้มก้องและขอหองเมืองจีนสำเร็จเรื่อง ๑ พอทันส่งมาถวายกับจดหมายเวรฉบับนี้ เขียนอยู่ถึง ๓ วันเพราะต้องตรวจค้นหนังสือมาก หมายจะเขียนเรื่องโจรไต้เผ็งกับเรื่องคลังสินค้า และเรื่องแปลชื่อผิดไปต่างๆ ถวายตามความที่ตรัสถามอีก ๓ เรื่อง สองเรื่องข้างหน้าจะเป็นอธิบายยาวเขียนไม่ทันในสัปดาหะนี้ต้องทูลขอผัดต่อไป จะทูลอธิบายแต่เรื่องแปลชื่อผิด

เรื่องที่ชี้เหตุของชื่อโดยเดาอย่างเหลกแหลก เช่นว่าชื่อสามเสนมาแต่ ๓๐๐,๐๐๐ ชื่อเมืองสุพรรณมาแต่ ๒,๐๐๐ เป็นต้นนั้น แต่แรกหม่อมฉันเข้าใจว่าเกิดขึ้นด้วยความโง่เขลาของไทยเราเองมาจนถึงรัชกาลที่ ๖ สมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ โปรด​ทรงค้นคติของพวกพราหมณ์ในอินเดียมาทรงพระราชนิพนธ์อธิบายไว้ในหนังสือต่างๆ ยกตัวอย่างดังอธิบายเหตุที่แม่น้ำสายหนึ่งได้นามว่า “คงคา” เป็นต้น พวกพราหมณ์แต่งนิทานอ้างให้เห็นเหตุที่ได้ชื่อเช่นนั้น ราวกับจะสามารถบอกเหตุของชื่อต่างๆ ได้หมด แม้จนเช่นมีด ซ่อมช้อน และแต่งนิทานบอกอธิบายได้ว่าเหตุใดจึงได้เรียกว่ามีด ซ่อมช้อน หม่อมฉันจึงรู้สึกขึ้นว่าเรื่องแปลชื่ออย่างเหลวไหลต่างๆ นั้นไทยคงได้รับคติของพราหมณ์มาเป็นมูล หาได้ตั้งคติขึ้นเองไม่ แต่ไม่รู้ภาษาชาวอินเดีย จึงอ้างอธิบายเป็นภาษาไทย ขันอยู่ที่ยังมีผู้ชอบแต่งนิทานอธิบายชื่อโดยทำนองนั้นอยู่จนทุกวันนี้ เมื่อพวกลูกเต้าพระยายมราชเขาขอให้หม่อมฉันแต่งประวัติเจ้าพระยายมราช หม่อมฉันบอกให้ส่งหัวข้อประวัติมาให้เป็นโครง หัวข้ออันหนึ่งซึ่งเขาส่งมา เขาจะได้มาจากใครหม่อมฉันไม่ทราบ ว่าเมื่อเจ้าพระยายมราชยังเป็นเด็กไม่ซุกซน ชอบแต่นั่งอยู่กับที่เหมือนตุ๊กตาที่เขาปั้น บิดามารดาจึงให้ชื่อว่า “ปั้น” ดังนี้

เขียนมาเพียงนี้ถึงเวลาเที่ยงวันพุธ (ยังไม่ได้รับลายพระหัตถ์เวร) ต้องหยุดให้เขาไปดีดพิมพ์ทันเวลาส่งไปรษณีย์