๑๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๑ น

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

​วันที่ ๑๕ เมษายน ๒๔๘๑

พระยาอนุมานราชธน

ข้อความลางข้อซึ่งฉันบอกท่านมาก่อน มีบอกห้วนอยู่บ้าง อาจเปนทางทำให้ท่านเข้าใจผิดไปได้ จึ่งจะบอกไขข้อให้ท่านทราบละเอียดต่อไปนี้

หัวพันกรมวัง ๔ คน ตามที่ฉันได้เห็น ไม่ใช่มีหน้าที่ในทางคนโทษหมดทั้งสี่คน พันจงใจจิตรนั้นแก่มาก คลุกคลานอยู่ในวัง ดูเหมือนทำการทางหนังสือ พันนิจรักษานั้นเปนคนฉกรรจ์ ออกหน้าออกตาทำธุระอยู่ในเรื่องนักโทษ พันพิทักษทิวา นึกหน้าไม่ออกเลย เห็นจะไม่เคยได้เห็นหน้า พันรักษาราตรีนึกหน้าไม่ออกเหมือนกัน แต่นึกชื่อได้ว่าทำการเกี่ยวแก่คนโทษ แต่ออกหน้าน้อยกว่าพันนิจ จะมีตารางต่างหาก หรือเปนผู้ช่วยพันนิจ ไม่ได้เอาใจใส่ที่จะรู้ นอกหน้าที่การประจำเช่นว่านี้แล้ว แม้มีข้างในจะไปไหน เช่น ไปกฐินเปนต้น ก็มีหมายสั่งให้หัวพันนี้ลางคนไปเข้ากระบวนข้างใน

ตารางพันนิจ ตั้งอยู่ในวังสมเด็จกรมพระยาบำราบปรปักษ์ คือที่ทำการศิลปากรทุกวันนี้ แต่ตั้งข้อนไปหลังวังทางตะวันตก จึ่งไปใกล้บ้านใกล้เรือนฉัน

ท้ายสวดมนต์ซึ่งฉันได้ยินคนโทษสวดเปนภาษาไทยนั้น เปนคำแปล มีอรรถสวดก่อน นึกได้ว่าขึ้นต้นว่า อิมสฺมึราชเสมาณาเขตฺเต คำไทยนึกไม่ได้เลย

สวดมนต์ภาษาไทย นึกได้อีกบทหนึ่งแต่ไม่ถ้วนว่า ตัวเราเกิดมา มิได้เป็นแก่นสาร เวียนตายเวียนเกิด นิพานประเสริฐ อยู่ใยไม่ไป ตัณหาหน่วงหนัก นึกได้เท่านี้ ที่พระพินิจเคยได้ยินและรับไปค้นหานั้นดีใจอย่างยิ่ง เปนทางมีหวังว่าพอจะหาได้อยู่