๒๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๑ น (๒)

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๒๕ มิถุนายน ๒๔๘๑

พระยาอนุมานราชธน

ท่านถามถึงตรามังกร จะตอบให้ท่านทราบ แต่เห็นเปนเรื่องมีสารอันหนึ่ง จึ่งแยกตอบมาเสียต่างหากให้เปนโดยจำเพาะ

ตรามังกร นั้น เปนพระราชลัญจกรอันพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า ฯ เจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานแก่โบราณคดีสมาคมหรือแก่ราชบัณฑิตยสภา อย่างไรก็เคลือบเคลิ้มไปเสียแล้ว แต่จะเป็นอะไรก็เหมือนกัน ด้วยโบราณคดีสมาคมนั้นเองยกขึ้นเปนราชบัณฑิตยสภาในภายหลัง ให้ใช้ตรานั้นเปนตราประจำสภา

ท่านคงทราบแล้วว่าแต่ก่อนไม่ใช้เซนชื่อ ใช้ตราประจำตัวหรือประจำตำแหน่งประทับแทนเซนชื่อ เพราะฉะนั้นบรรดาคนสามัญซึ่งมีธุระในการหนังสือก็ทำตราขึ้นใช้ประจำตัวเอง เว้นแต่คนลางคน ลางตำแหน่ง ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดปราน จึงทรงพระกรุณาโปรดบริจาคพระราชลัญจกรพระราชทานไปใช้เปนตราประจำตัว นับกันว่าเปนเกียรติยศอันใหญ่ยิ่ง ไม่มีได้อย่างนั้นกันกี่คนนัก ตัวอย่างเช่นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ได้รับพระราชทาน พระราชลัญจกรนารายน์เกษียรสมุท ไปใช้ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงษ์ได้รับ พระราชลัญจกรสุริยมณฑล ไปใช้ ภายหลังทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานให้เปนตราประจำตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงพระคลัง สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ ได้รับพระราชทาน พระราชลัญจกรจันทรมณฑล ไปใช้ ภายหลังทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานให้เปนตราประจำตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม เจ้าพระยามหินทรศักดิธำรง ได้รับพระราชทาน พระราชลัญจกรรูปมังกร ไปใช้ (เห็นในหนังสือเจ้าพระยามหินทรศักดิธำรง ​จดว่า มังกรเล่นแก้ว) ภายหลังทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานเปนตราประจำตำแหน่งราชบัณฑิตยสภา พรรณนามาให้ท่านฟังเพียงเท่านี้ พอให้เปนตัวอย่างว่าตรานั้นสำคัญเพียงไร

อัน พระราชลัญจกรรูปมังกร ซึ่งโปรดพระราชทานราชบัณฑิตยสภามานั้น จะสร้างขึ้นครั้งไร และสำหรับใช้ในการสิ่งไรหาทราบไม่ แต่สังเกตรูปมังกรเห็นเก่ามาก คงไม่ต่ำกว่ารัชกาลที่ ๑ เขาพูดกันว่าสำหรับใช้รประทับตราพระราชสาสนไปเมืองจีน แต่ฉันไม่เชื่อ เพราะเห็นว่าติดจะเปนเล่นเปนล้อไป พระราชสาสนอันมีไปเมืองจีนนั้นน่าจะใช้ พระราชลัญจกรมหาโลโต มากกว่า

จะอธิบาย พระราชลัญจกรมหาโลโต ให้ท่านทราบเสียด้วย เปนตราที่พระเจ้ากรุงจีนพระราชทานพระเจ้ากรุงสยาม เห็นจะเปนที่เจตนาจะตั้งแต่งเปนเมืองประเทศราชของกรุงจีน ทำด้วยหยกสีตองอ่อน มีลักษณเปนแท่นสี่เหลี่ยม บนนั้นแกะเปนรูปอูฐหมอบ ใต้นั้นแกะเปนหนังสือจีนอย่างตัวเหลี่ยมสี่ตัว ผู้รู้เขาอ่านว่า เสี้ยม โหล ก๊ก อ๋อง

ฉันอ่านหนังสือพิมพ์ พบเขาแปลเรื่องเซนต์ยอชแทงดรากอนลง มีรูปข้างต้นด้วย ได้ตัดส่งมาให้ท่านดูเล่นด้วยนี้แล้ว รูปมังกรเขียนเปนจรเข้เรานี่เอง ถูกกับที่เราได้คาดคะเนกัน