๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๑ ยส

​กรมศิลปากร

วันที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๑

ขอประทานกราบทูล ทราบใต้ฝ่าพระบาท

ตามที่มีพระเมตตาประทานข้อสันนิษฐานอักขระ โอม ซึ่งมีอยู่ในพระราชลัญจกรมหาโองการ กับ พระบรมราชโองการ มาในลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๑๔ เดือนนี้ พระเดชพระคุณล้นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้

ถ้าข้าพระพุทธเจ้าไม่ได้ข้อความที่ทรงสันนิษฐานไว้ ความรู้ของข้าพระพุทธเจ้าก็คงมีอยู่เท่าเดิม เพราะคงไม่ได้สืบสาวต่อไป อักขระโอมในพระราชลัญจกรมหาโองการ มหาฉ่ำชี้แจงแก่ข้าพระพุทธเจ้าว่า เคยเห็นในศิลาจารึกมีรูปเหมือนที่ทรงไว้ เว้นแต่อักขระรูปพระจันทร์แหว่ง เขียนเป็นเส้นเดียวดั่งนี้ ◡ แต่ก็ไม่รับรองลงไป เพราะบอกวาลวดลายที่เขียนไว้อาจลบเลือนไปเหลือให้เห็นเส้นเดียวก็ได้ ที่เขียนเป็นรูปพระจันทร์แหว่ง คิดด้วยเกล้าฯ ว่าคงมีมานานแล้ว เพราะในบทคาถาลงอิทธิเจ กล่าวไว้ว่า

สุฺกาโร โหติ สมฺภโว ลง ○

อฑฺตจนฺทา ปน ชายเต ลง <img>

อุกาโร โหติ สมฺภโว ลง <img>

ถ้ามีอุณาโลมข้างบน ก็ว่า อุณฺณาโลมา ปน ชายเต และตัวข้างล่างว่า อสํวิสุโลปุสพุภ

อักขระลงอิทธิเจนี้ น่าจะนึกเอาตามรูปที่เขีนน เมื่อตีความในอักขระ โอม นั้นไม่ออก อีกผู้หนึ่งอธิบายให้ข้าพระพุทธเจ้าฟังว่า รูปพระจันทร์แหว่งนั้น คือเพี้ยนไปจากตัว <img> ของเขมร ที่ถูกเป็นดั่งนี้ <img> ข้าพระพุทธเจ้าคิดด้วยเกล้าฯว่า จะเป็นอนุโลมโดยลากรูปพระจันทร์แหว่งให้เข้ากับสระหนังสือเขมร เพราะคำ โอม ในภาษาสํสกฤตเขียนเป็น ​ॐ รูปคล้ายกับ โอม ในตราพระมหาโองการมาก พราหมณ์ ป.ส. ศาสตรีอธิบายว่าเมื่อแยกออก ํ ได้แก่นฤคหิต ถ้าประกอบกับรูปพระจันทร์แหว่ง ซึ่งอ่านออกเสียงเป็น g ออกเสียงรวมกันคล้ายเสียง gum แต่รวมทั้งหมดคือ ఀ ก็คงเรียกว่าอนุสวารเหมือนอย่างเรียก ํ อย่างเดียวว่าอนุสวารอยู่นั่นเอง บางทีรูปพระจันทร์แหว่งจะมาแต่อนุสวาร ఀ ของสํสกฤตนี้เอง ส่วน ॐ แปลงรูปมาจาก ओ โอ เมื่อรวมซ้อนกันเข้าก็เป็น โอ + gum

อักขระ โอม ในตราพระบรมราชโองการ ข้าพระพุทธเจ้าเห็นพ้องในกระแสพระดำริ ว่าหัวหน้าเป็นขีดเดียว คือ ตัว อ ในหนังสืออริยกะ ตัวกลางใกล้ไปทางตัว <img> โอ ในภาษาทมิฬ ซึ่งผูกรวมเข้ากับนฤคหิตเป็น <img> อ่านว่า โอม

ข้าพระพุทธเจ้าค้นภาษาไทยต่าง ๆ ถึงคำว่า เขน ในความว่า ลากเขน ก็ไม่พบ สอบถามมหาฉ่ำถึงภาษาเขมรก็ว่าไม่มี ส่วนคราดนั้นทางอีศานเรียกว่า คาด คำว่า กางเขน จึงยังเป็นคำมืดมัวของข้าพระพุทธเจ้า เพราะสอบค้นเท่าไรก็ไม่ได้เค้าที่ควรพอใจ

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดเกล้า ฯ

ข้าพระพุทธเจ้า

ขอประทานกราบทูล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์