ภาคผนวก

สวดมนต์ไหว้พระพุทธบาท

อิติปิโสภควา ข้าพเจ้าจะไหว้ลายลักษณ์ ลายวงกงจักร พระบาทชินสีห์ มีแก้วกำกง วิเชียรรัศมี ยังมีมณี รายรอบพุทธบาทา

มีทั้งบัวทอง อันงามเรืองรอง เกษรโสภา มีสร้อยสังวาล ตระการนานา มงกุฎกัณฐา พระขรรค์ชัยศรี

ช้างแก้วไอยรา เกราะทองรจนา ขอแก้วมณี มีชลธารา มหานที ห้าแถวอันดี ไหลมาฟูมฟอง

มีกุ้งมีปลา มีหงส์เหมรา ปลาเงินปลาทอง เงือกงูปูปลา ว่ายมาเนืองนอง จรเข้ลอยล่อง เที่ยวท่องประจำวัง

มีรูปครุฑา สองปีกซ้ายขวา ปกป้องกำบัง มีรูปกินนร รำฟ้อนตามกัน นาคราชผาดผัน เล่นน้ำนที

มีป่าหิมพาน กำแพงจักรวาฬ บนพื้นปฐพี มีเขาสัตบัน สัตพรรณคีรี^๑ เศวตฉัตรพัชนี ธงทิวดาษดา

มีพระราชหงส์ ปักษีตีวง ร่นบนเวหา มีนกอินทรี หัสดีบินมา แขกเต้าสาริกา สัตวาโนรี

จากพรากบินเวียน โพดกนกกะเรียน ร้องก้องเสียงสี มีนกยูงทอง รำฟ้อนงามดี การเวกปักษี ร้องก้องระวังไพร

ไกรสรราชสี ลักษณะงามดี ให้ลูกกินนม มหิงษ์วิ่งเล่น โตเต้นหน้าชม รูปเทพพนม บังคมเรียงราย

​เขาเงินเขาทอง เขาแก้วเรืองรอง เลื่อม ๆพราย ๆ มีเขาสุเมรุ สูงสุดโดยหมาย บริวารทั้งหลาย ล้อมรอบเรียงรัน

มีปรางค์ปราสาท อันงามโอภาส แก้วแกมแนมกัน มีพานแว่นฟ้า รจนาเฉิดฉัน พระอาทิตย์พระจันทร์ ชักรถบทจร

รูปอินทรรูปพรหม สี่หน้าอุดม รูปเทพนิกร มีสำเภาทอง ลอยล่องสาคร มีพาณิชสลอน นั่งท้ายเภตรา

รูปสัตว์ทุกพรรณ รูปเทพเทวัน อยู่ชั้นดุสิตา พระองค์เห็นเสร็จ ลายลักษณ์พระสรรเพ็ชญ์ จอมโลกสงสาร พระสรรเพ็ชญ์เมื่อจะเสด็จ เข้าสู่พระนิพพาน พระองค์จึงประดิษฐาน แทนองค์พระตถาคต ไว้ให้เป็นที่สการบูชา ทุกค่ำเช้าแก่ฝูงอมรและอแมน อินทุพรหมยมยักษ์ ซึ่งอยู่ในไตรตรึงส์ พระพุทธบาทแห่งหนึ่ง อยู่สุวรรณะนาฬิเก พระพุทธบาทแห่งหนึ่ง อยู่สุวรรณบรรพต พระพุทธบาทแห่งหนึ่ง อยู่มาคุเตคีรีสิงขร พระพุทธบาทแห่งหนึ่ง อยู่เมืองพระยานาคมหานครบุรี พระพุทธบาทแห่งหนึ่ง อยู่ริมฝั่งแม่น้ำนทีหาดทราย ไว้ให้เป็นที่หมู่มัจฉาชาติทั้งหลาย จะได้ไหว้ได้สการบูชา ทุกค่ำเช้าเป็นสถาพร ปาฏิโมขพระนิพพาน แม้ข้าพระพุทธเจ้ายังจะเวียนว่ายอยู่ในวัฏสงสาร ขอให้ข้าพเจ้าเกิดทันศาสนาองค์ศรีอาริย์ เมื่อท่านจะลงมาตรัสโปรดสัตว์สงสาร ขอให้ข้าพระพุทธเจ้าได้สำเร็จแก่พระนิพพาน ในอนาคตกาลเบื้องหน้าโน้นเทอญ นิพพานํปจฺจโยโหตุ

ข้อความข้างบนนี้ชัดแจ้งอยู่ในตัวแล้วว่า ชาวบ้านแต่ก่อนสวดมนต์เป็นภาษาไทย คำสวดมนต์นั้นแต่งดีก็มี ถ้าไม่สืบเก็บเอาเวลานี้ ต่อไปเป็นต้องสูญหมด เพราะเป็นข้อความที่ผูกแต่งขึ้นไว้สำหรับให้ว่าปากเปล่า ย่อมสูญง่ายกว่าที่ตีพิมพ์เป็นหนังสือขึ้นไว้ และก็สมจริงดังคำกล่าวไว้ เพราะสืบเก็บมาได้ไม่มากนัก ด้วยผู้ที่เคยสวดมนต์มีตัวเหลืออยู่น้อยคน เป็นคนแก่ๆ เฒ่าๆ ทั้งนั้น เมื่อขอจดคำสวดมนต์ก็มักออกตัวว่าลืมๆ หลงๆ กลัวบาปกลัวกรรม ยิ่งกว่านั้นแม้ผู้ที่จำได้หมด เต็มใจจะบอกให้ก็คงมี แต่ผู้จดกับผู้บอกไม่ใคร่พบกันได้ง่าย ได้อย่างเดียว ไปคอยดักฟังเขาสวดกันที่วัดในเวลาเข้าพรรษา และต้องเป็นวัดในบ้านนอกมากกว่าวัดในกรุง เพราะฉะนั้นเรื่องสืบเก็บคำสวดมนต์ของเก่า จึงเท่ากับขุดทรัพย์แผ่นดิน แล้วแต่จะได้ ส่วนที่ขุดเอามาได้แล้ว ถ้าเป็นของซ้ำก็มักจะมีข้อความคลาดเคลื่อนกันบ้าง ขุดเอามาได้อย่างใดก็ให้คงไว้อย่างนั้น ไม่ชำระหรือแก้ไข เพื่อให้เห็นว่าได้มาอย่างนั้น เป็นอย่างเดียวกับพระพุทธรูปของโบราณที่ขุดได้ เขาไม่ชำระขัดถูสนิมที่ติดอยู่ ​เพื่อจะได้เป็นหลักฐานให้เห็นของเดิมเท่าที่ได้มา ของจะเก่าหรือใหม่จะผิดหรือถูกเพียงไหน อยู่แก่ผู้ศึกษาและสนใจ เป็นผู้พิจารณา และคำสวดมนต์ชนิดนี้จะเป็นประโยชน์ความรู้ในด้านวิทยา หรือแก่ความรู้สึกนึกเห็นในด้านศิลปเพียงใด อยู่แก่ผู้จักล้วงเอาออกมาจากสิ่งที่ซ่อนเร้นอยู่ บทสวดมนต์ข้างบนนี้ พระปฏิเวทวิศิฐ (สาย เลขยานนท์) มีแก่ใจจดมาให้ และข้าพเจ้าใคร่จะขอร้องท่านว่าถ้าจำบทสวดมนต์ของเก่าเรื่องอะไรไว้ได้บ้าง มีเมตตาจดแล้วส่งมาเก็บรักษาไว้ในหอสมุดแห่งชาติก็จะเป็นการดี เท่ากับได้ช่วยรักษาสมบัติของเก่าเหลือไว้ให้แก่คนรุ่นหลังซึ่งเป็นผู้สนใจ