๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๑ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๖ กรกฎาคม ๒๔๘๑

พระยาอนุมานราชธน

หนังสือของท่านลงวันที่ ๔ กรกฎาคม พูดไปเรื่องภาษาเขมรกับเรื่องแก้ชื่อ ได้รับทราบความแล้ว

เรื่องภาษาเขมร ซึ่งท่านยกตัวอย่างที่เขาใช้สระ อุ นั้น ให้นึกขำในใจมาก มีเรื่องอันเกี่ยวด้วยเรื่องสระ อุ นี้อยู่อีก ซึ่งฉันจะเก็บมาเล่าให้ท่านฟัง สมเด็จกรมพระสวัสดิ์เธอไปเที่ยวเมืองเขมรกลับมา เธอมาเล่าให้ฟังว่าพระเจ้าศรีสวัสดิ์ทำการต้อนรับ มีละคอนให้ดู ในโปรกรามลงชื่อเธอเขียนว่า กรุม เธอก็รำคาญใจ จึ่งปรารภแก่เจ้าเขมรซึ่งนั่งอยู่ใกล้ๆ กัน ว่าทำไมจึ่งต้องใส่ตีน อุ เจ้าเขมรนั้นทูลตอบว่า ถ้าไม่ใส่ก็ไม่เปน กรม ตามคำนี้ฉันก็เข้าใจ ถ้าหากเขียน กรม เขมรจะต้องอ่านว่า กรอม ถ้าเขียน กรุม จะใกล้กับ กรม มากกว่า ฉันเพิ่งทราบว่าไทยพายัพ ไทยใหญ่ ไทยอาหม ก็มีหลักเปนทางเดียวกับเขมรเช่นกล่าวมาแล้ว ขอบใจท่านเปนอันมากที่ท่านบอกให้ทราบ

ในข้อที่ท่านปรารภถึงคำเขมร ซึ่งเราได้มา เราเข้าใจดีไม่ได้เพราะเราไม่รู้ไวยากรณ์ของเขานั้น เปนความเห็นอันเปนทางชอบที่สุด แต่ฉันจะยืนยันอย่างไรไปมากไม่ได้ ด้วยฉันไม่รู้ไวยากรณ์ภาษาใดสักภาษาเดียว เมื่อเร็ว ๆ นี้เองก็ได้ยินเขาเล่าให้ฟังว่า นักเรียนเยรมันเขาพิจารณาไวยากรณ์ภาษาอังกฤษ เขาเห็นว่าไม่ใช่ไวยากรณ์อันทำขึ้นสำหรับภาษาอังกฤษ ไปตอนเอาไวยากรณ์ภาษาลตินมาบีบโน่นพอกนี่เข้าใช้เปนไวยากรณ์ภาษาอังกฤษ จะใช้เอาดีสำหรับภาษาอังกฤษไม่ได้ สิ้นเคราะห์ไปเถิด

ฉันเห็นคำของท่านแต่งลงหนังสือ ศิลปากรเล่ม ๑ ปีที่ ๒ ว่าด้วยเรื่อง แม่ย่านาง ท่านบ่นตุบตับถึงคำ นาง ซึ่งภาษาต่าง ๆ เรียกต่างกันไป​ในคำภาษาต่าง ๆ นั้นมีคำเขมรเรียก เนียง ตรงกับไทยเรียก นาง ฉันก็นึกขัน ท่านทราบแล้วหรือยัง ว่าคำนั้นเขียน นอลากข้าง สกด งอ เหมือนกัน แต่ไทยอ่านว่า นาง เขมรอ่านว่า เนียง ภาษาเขมรนั้นเจ็บปวดมาก หนังสือของเขา เราอ่านเข้าใจมาก แต่ไปฟังพูดเกือบไม่เข้าใจสักคำเดียว ด้วยออกเสียงผิดกัน เช่น บอกคำ นาง มาแล้วนั้น ถ้า ไปได้ยินชื่ออะไรของเขาเข้า ขอให้เขาเขียนหนังสือให้ดูเปนดี ลางทีเราก็เข้าใจได้

ดีใจที่ท่านเห็นพ้องกับความเห็นของฉันในเรื่องแก้ชื่อว่า ไม่ควรแก้ ฉันเห็นว่าถ้าอยากแก้ จะแก้คำพูดก็ตามทีเถิด แต่ชื่อเห็นไม่ควรแก้ ด้วยจะทำให้หลงไป ไม่รู้ว่าอะไรเปนอะไร ตัวอย่างเมือง ขีดขิน ของท่านนั้นดีนัก ถ้าเพียงแก้เปน ขิษขินธ์ พอไปได้ เปนแต่เปลี่ยนตัวไม่เปลี่ยนเสียง ถ้าแก้เปน กิษกินธ์ แล้วอาการหนัก จะไม่มีความเข้าใจกันได้ว่าพูดถึงอะไรที่ไหนทีเดียว

ไม้กางเขน คำนี้ท่านได้พบบ้างหรือเปล่า เปนสิ่งอันใด ไม้แสดงว่าทำด้วยไม้ กางเขน เปนชื่อนก เชื่อว่าเอาไปสวมเข้ากับ Cross ทีหลัง เพราะลักษณน่าจะคล้ายกัน สงสัยว่ามันจะเปนพวกเดียวกับกางหัน นั่นได้ความ