๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๙ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๙

พระยาอนุมานราชธน

ฉันเคยได้ค้นหาเศษผ้าต่าง ๆ ให้ท่าน เพื่อจะได้เห็นตัวจริงประกอบคำที่ฉันบอกให้เข้าใจดีขึ้น ได้ส่งมาให้นี้แล้ว เว้นแต่ผ้าตาดระกำไหมหาเศษไม่ได้ ได้ส่งผืนผ้ามาให้ท่านดู เมื่อท่านดูแล้วขอให้ส่งกลับคืนไป แต่ส่วนเศษผ้าอย่างอื่นนั้นท่านเอาไว้ได้ ดีใจที่ได้เศษผ้าขี้ริ้วทองปัตหล่ามาให้ท่านด้วย ฉันก็พูดผิดไปด้วยเข้าใจว่าริ้วทองนั้นทำด้วยไหมทอง แต่ครั้นหาเศษผ้าได้ มาพิจารณาดู เห็นไม่ใช่ไหมทอง เปนเส้นทองแล่งทีเดียว

อนึ่ง นึกขึ้นมาได้ว่า ผ้าสมปักนั้นเปนสองชะนิด คือผ้าสมปักลายสำหรับนุ่งเต็มยศชะนิดหนึ่ง กับผ้าสมปักไหมสำหรับนุ่งเข้าเฝ้าเวลาปกติชะนิดหนึ่ง ผ้าสมปักไหมนั้นได้ชี้แจงมาให้ท่านทราบโดยละเอียดแล้ว และจะชี้แจงให้ท่านทราบต่อไปอีกว่า อันผ้าสมปักไหมนั้น เขาไม่นุ่งกันมาแต่บ้านมิได้ เขามานุ่งกันเอาในพระราชวัง เวลาเตรียมตัวจะเข้าเฝ้าออกจากเฝ้าแล้วก็ผลัด เห็นจะเพื่อรักษาไม่ให้ทรุดโทรมไปเสียเร็ว เห็นจะเปนของหายาก ส่วนผ้าสมปักลายนั้นเห็นเรียกแต่ในหมาย ดูที่เขานุ่งกันจริง เขาก็นุ่งผ้าชะนิดที่เรียกว่า เกี้ยวลาย จนทำให้เข้าใจไปว่า ผ้าสมปักลายกับผ้าเกี้ยวลายเปนผ้าชะนิดเดียวกัน จนกระทั่งเรียกของเก่าที่คลังในมาดู ผเอิญมีผ้าลายติดออกมาด้วยผืนหนึ่ง มีขนาดกว้างยาวเท่ากับสมปักไหม และเพลาะกลางเหมือนสมปักไหม จึงได้เข้าใจว่าผ้าสมปักลายนั้นมีต่างหาก แต่นุ่งแล้วดูก็คงเหมือนกับเกี้ยวลาย เขาจึงนุ่งเกี้ยวลายแทน สมปักลายจริง ๆ เห็นจะหานุ่งยาก ในเรื่องราชาภิเษกนั้น เห็น​จะพูดหมายถึงสมปักลาย แต่สมปักลายจะถือลายเปนชั้นยศอย่างไรหรือไม่ ฉันไม่ทราบ เกิดไม่ทันเวลาที่เขาใช้กัน แต่เชื่อว่าเห็นจะไม่มีกำหนด เพราะเอาผ้าเกี้ยวใช้นุ่งแทนก็ไม่เห็นเลือกกันที่ว่าใครจะต้องนุ่งลายชะนิดไร