๒๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๙ น

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๒๔ กันยายน ๒๔๗๙

พระยาอนุมานราชธน

หนังสือของท่านลงวันที่ ๑๕ เดือนนี้ ว่าด้วยเรื่องนักเทศขันที กับเรื่องระเบงนั้น ได้รับทราบแล้ว

ดีมาก ในเรื่องนักเทศขันทีท่านค้นเอาในกฎมนเทียรบาลออกมาพิจารณาเทียบเคียงได้ เปนอันได้รู้แน่แล้วด้วยกฎมนเทียรบาลรับรองว่านักเทศ ซึ่งฉันคาดว่าหมายถึงคนต่างประเทศ คือแขก นั้นไม่ผิด มีชื่อขุนราชาข่านแสดงให้เห็นเปนยาน แต่ก็ประหลาดอยู่หน่อย ที่เดิมนึกว่านักเทศขันทีเปนคนหมู่เดียว มาพบในกฎมนเทียรบาลแยกเปนคนละหมู่ แต่หน้าที่ก็ทำอยู่เปนคู่กัน ท่านคิดเห็นว่าจะเปนคนจำพวกเดียวกัน คือเปนแขกด้วยกัน และต้องเปนขันทีทั้งหมดด้วยมิฉะนั้นจะรับใช้อยู่ในที่ใกล้ชิดไม่ได้นั้น ฉันรับรองว่าความเห็นของท่านถูก ฉันก็เห็นเช่นนั้น

ข้อที่ท่านถามถึงระเบงและอื่นๆ อีกนั้น ฉันสามารถจะบอกท่านได้มาก แต่ไม่หมดจด เพราะฉันได้ดูแต่เปนขณะ ไม่ได้ดูเขาเล่นตั้งแต่ต้นไปจนจบ ฉันจะลองหาคนที่เคยเล่นดูก่อน ถ้ายังมีตัว ก็จะเอาตัวมาถามเอาคำให้การ แล้วทำรายงานให้แก่ท่าน ถ้าหาตัวไม่ได้ ฉันก็จะให้การแก่ท่านเอง แต่ท่านจะได้ความไม่หมดจด แม้จะได้ตัวคนเคยเล่นมาฉันก็กลัวจะเหลวเสียแหละมาก เพราะพอเสด็จขึ้น เขาก็เลิกไปบ้าน ไม่เคยเล่นจนจบบ

การเล่นทั้งนั้นมี ๕ อย่าง คือ ๑ ระเบง ๒ โมงครุ่ม ๓ กุลาตีไม้ ๔ แทงวิสัย และ ๕ กะอั้วแทงควาย ท่านเข้าใจว่าระเบงนั้นเปนเทวดา แต่หาใช่ไม่ เปน กษัตริย์ร้อยเอ็ดเจ็ดพระนคร จะไปช่วยโสกันต์ใครก็ไม่ทราบ ที่เขาไกรลาศ บทมีว่า

โอละพ่อ เทวามาบอก

โอละพ่อ ยกออกจากเมือง

โอละพ่อ พร้อมกันทั้งปวง

โอละพ่อ จะไปไกรลาศ

แล้วก็มีเพลงเดิน ขึ้นต้นว่า

รักแก้วข้านี่เอย จะไปไกรลาศ

แล้วไปถูกพระกาลห้ามไม่ให้ไป แต่ฉันเข้าใจว่าเปนพระขันทกุมาร เพราะมีรูปนกยูงซึ่งเปนพาหนะอยู่ ทั้งพระขันทกุมารก็เกี่ยวข้องกับพระอิศวร ซึ่งอยู่ ณ เขาไกรลาศ ถ้าเปนพระกาล รูปพาหนะจะต้องเปนนกแสก เมื่อกษัตริย์ทั้งนั้นไม่ฟังห้าม จะยิงเอาพระกาล พระกาลก็สาบให้สลบ เมื่อพอใจแล้วก็ถอนสาบให้ฟื้น พวกกษัตริย์ก็กลับบ้านเมืองเท่านั้น ไปไม่ถึงเขาไกรลาศ เรื่องมีเท่านี้ ฉันอาจให้บทร้องได้แต่ต้นจนจบ แต่เชื่อว่าคงเปนเรื่องสำหรับเล่นงานโสกันต์เท่านั้น ถ้าเป็นงานอื่น น่าจะมีเรื่องเล่นเปนอย่างอื่น

ส่วน โหม่งครุ่ม กับ กุลาตีไม้ ดูเหมือนท่านจะเข้าใจว่าเปนการเล่นชะนิดเดียวกัน แต่ที่จริงเปนคนละอย่าง หากตั้งเล่นใกล้กัน เครื่องแต่งตัวเหมือนกัน ทั้งถือไม้ตีกลองเหมือนกัน จึงไม่มีใครสังเกตว่าเป็นคนละอย่าง ขอเวลาให้ฉันหาความรู้ให้ตลอดเสียก่อน แล้วจะบอกท่านโดยละเอียดเท่าที่รู้ได้

สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ