๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๒๙ ตุลาคม ๒๔๗๙

พระยาอนุมานราชธน

หนังสือของท่าน ลงวันที่ ๒๔ ตุลาคม ได้รับแล้ว

ข้อหารือของท่าน ที่ว่าจะนำประกาศกรมพระราชวังบวรสถานมงคลทิวงคต และคำประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ลงต่อท้ายพระราชนิพนธ์ด้วยจะควรหรือไม่นั้น ฉันไม่สามารถจะให้ความเห็นเฉียบขาดได้ เพราะพระราชนิพนธ์นั้นไม่เคยเห็น และคำประกาศก็จำความไม่ได้ เพราะฉะนั้นจะให้ความเห็นได้แต่เพียงเป็นทางดำเนิน คือ ถ้าคำประกาศนั้นไขข้อต่อความในพระราชนิพนธ์ให้เข้าใจกว้างออกไป เช่นเดียวกับรูปทองสัมฤทธิ์แล้วจึงควรลง

ท่านอธิบายคำเวียดนาม ว่า เวียด เปนคำญวน กวางตุ้งว่า หวัด แต้จิ๋ว ว่า อวด เปนอันได้ทราบทางมาอย่างพอใจแล้ว ขอบใจท่านเปนอันมาก

ขอบใจท่านเปนอย่างยิ่ง ที่คัดตำนานเมืองนครศรีธรรมราชส่งไปให้ ได้อ่านแล้ว เสียใจที่จะบอกท่านว่าฉันไม่สู้มีศรัทธาในหนังสือนั้นมากนัก ใช่จะเห็นว่าเปนหนังสือซึ่งไม่มีแก่นสารเสียเลยก็หามิได้ แต่เห็นว่าเปนหนังสือที่เรียบเรียงขึ้นด้วยทางเก็บเล็กผสมน้อย ตามที่ได้ยินเรื่องนิทานจากปากผู้ใหญ่เล่าให้ฟังบ้าง เก็บจากหนังสือตกหล่น เช่น หนังสือถวายคนเปนข้าพระซึ่งมักหาได้ตามวัดเปนต้นบ้าง พยายามเอามาร้อยกรองติดต่อกันเข้า หวังจะให้เปนเรื่องพวกเดียวกับหนังสือ พงศาวดารเหนือ จริงอยู่ดอกที่หนังสือนั้นเปนหนังสือเก่า แต่ไม่เก่าลึกล้ำไปเท่าใดนัก ที่อ่านเข้าใจยากนั้นไม่ใช่เพราะสำนวนเก่าเกิน แต่เข้าใจยากเพราะเรื่องทบทับกันสับสน ทั้งเปนสำนวนชาวปักษ์ใต้ ซึ่งผิดกับสำนวนชาวกรุงเทพ ฯ อยู่ด้วย

​สังเกตความตามท้องเรื่องในตำนาน ดูเหมือนจะกล่าวถึง ๓ สถาน ถือเพชรบุรีปนกับกรุงศรีอยุธยาสถาน ๑ นครศรีธรรมราชหรือนครดอนพระ ซึ่งผู้เขียนตำนานเข้าใจว่าเปนคนละเมืองสถาน ๑ กับท่าทองไชยคราม ซึ่งเปนเมืองขึ้นนครศรีธรรมราช ทีหลังหลงเอาไปปนเปนนครศรีธรรมราชนั้นสถาน ๑ ตามที่ว่านี้อาจชี้ให้เห็นได้โดยข้อความในตำนานนั้นแล