๑๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๒ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๕ กรกฎาคม ๒๔๘๒

พระยาอนุมานราชธน

ฉันเคยบอกแก่ท่าน ว่าฉันเคยพบคำ นายมหาด แต่พบที่ไหน บอกจำหน่ายไม่ตกนั้น บัดนี้มาอ่านพบในหนังสือประชุมพงศาวดารภาคที่ ๗๑ ซึ่งตีพิมพ์ออกไปจากหอสมุด หน้า ๕๔ มีว่า ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย นายพล นายมหาด นายดาบ ฯลฯ ดั่งนี้ จึงได้บอกที่พบอันประกอบด้วยหลักฐานมาให้ท่านทราบแห่งหนึ่ง เปนแน่ว่าจะมีอีกมากแห่ง

พบคำ ชา เข้าอีกคำหนึ่ง เขาคัดเรื่องนางนพมาศ มาลงในหนังสือพิมพ์ ประมวญวัน ฉะบับลงวันที่ ๑๒ พฤษภาคม ว่า ดำรัสสั่งท้าวจันทรนาถภักดีผู้เปนใหญ่ในชะแม่จ่าชา ดั่งนี้ คิดคาดดูเห็นว่าคำ ชา จะหมายความว่า หมู่ เหล่า พวก และอะไรๆ ซึ่งเปนไปในทางอย่างนั้น

ท่านเคยคัดความในสมุดขาว อันได้มาแต่ทางปักษ์ใต้ ไปให้ฉันคราวหนึ่ง ฉันได้ให้ความเห็นมาบ้าง ทีหลังหม่อมเจ้าสฤษดิเดชเอาหนังสือมาให้เล่มหนึ่งจ่าเรื่องว่า ตำนานเมืองนครศรีธรรมราช หอสมุดจัดการตีพิมพ์ใช้แจกในงานศพ นางสาวพร้อม ณ นคร อ่านดูก็เห็นแจ้งใจว่า ออกจากต้นฉะบับอันเดียวกันกับที่ท่านคัดให้ไปก่อนนั้น อ่านแล้วบังเกิดความเห็นงอกออกไปว่าหนังสือฉะบับนั้น เห็นจะเปนเครื่องมือของบุคคลคนหนึ่งซึ่งเขาคิดจะแต่งตำนานพระบรมธาตุนครศรีธรรมราช เรื่องในหนังสือนั้นเปนหลายเรื่อง ล้วนแต่เปนเรื่องซึ่งมีกล่าวถึงพระบรมธาตุนครศรีธรรมราชทั้งนั้น คงจะเปนเจ้าของหนังสือนั้น ไปพบหนังสืออะไร ซึ่งมีกล่าวถึงพระบรมธาตุนครศรีธรรมราชเข้า ก็คัดเอามารวมไว้ดู จะได้เก็บความตามสมควร แต่งขึ้นเปนตำนานพระบรมธาตุแล้ว หรือไม่ได้แต่งก็ดี เมื่อท่านผู้นั้นพ้นไปแล้ว ญาติหรือศิษย์หาของท่านเก็บเอาบันทึกนั้นมาเขียนเส้น​หมึกลงสมุดขาวขึ้นไว้ เราควรจะดีใจที่ว่าได้เครื่องมืออันหนึ่งของท่านผู้มีประสงค์ดีมา ข้อความในนั้น ข้อใดจะฟังได้หรือข้อใดจะฟังไม่ได้นั้น ก็แล้วแต่วิจารณปัญญา แต่ได้รู้ว่าเรื่องพระบรมธาตุนครศรีธรรมราชนั้น มีกล่าวไว้อย่างไรบ้าง ดึกว่าที่จะได้ตำนานพระบรมธาตุอันได้ตกแต่งแล้ว ประกอบด้วยอัตโนมัตยาธิบายมาเสียอีก คำในหนังสือนั้นที่ว่า เจ้าไท หมายถึง พระภิกษุ ตามแนวแห่งคำนั้น คำว่า เจ้าพญาไท เช่น วัดเจ้าพญาไท ก็ต้องหมายความว่าวัดสังฆราช คำ ไท เห็นจะเปนคำเดียวกับ ไท้ ในโคลงฉันท์ คัดเอาตัว ย เติมต่อเข้าไป ช่างน่ากลัวผิดเสียจริง ๆ