รายงานทูลเกล้าฯ ถวาย

ศาลาว่าการมหาดไทย

วันที่ ๒๑ มิถุนายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๐

ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาท ปกเกล้าปกกระหม่อม

ด้วยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ข้าพระพุทธเจ้าตรวจชำระหนังสือพระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ มหาโกษาธิบดีได้เรียบเรียงไว้แต่ก่อนโดยมีพระราชประสงค์จะให้ลงพิมพ์เพื่อประโยชน์ในการเล่าเรียนนั้น พระเดชพระคุณเป็นล้นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้

ข้าพระพุทธเจ้าได้รับพระราชทานต้นฉบับมาจากหอหลวงให้คัดสำเนาออกตรวจชำระมาโดยลำดับ จนสำเร็จในส่วนรัชกาลที่ ๑ เป็นหนังสือ ๑๒ เล่มสมุดไทย ได้ส่งลงพิมพ์เป็นเล่มที่ ๑ ในบัดนี้ชั้นหนึ่งก่อน แล้วจะได้รับพระราชทานตรวจชำระส่วนรัชกาลอื่นโดยลำดับต่อไป

การตรวจชำระหนังสือพระราชพงศาวดารครั้งนี้ เพราะจะรีบส่งลงพิมพ์ จึงไม่ใคร่มีเวลาพอจะสอบกับหนังสืออื่นได้มากเรื่อง ทั้งหนังสืออื่นอันเนื่องด้วยพระราชพงศาวดารซึ่งควรจะเอามาสอบสวน ก็หาฉบับที่ควรเชื่อได้โดยยาก พบแต่ฉบับที่มีผู้บังอาจเปลี่ยนแปลงข้อความวิปลาศไปเสียโดยมาก แต่หนังสือพระราชพงศาวดาร ที่เจ้าพระยาทิพากรวงศ์เรียบเรียงไว้ฉบับนี้เห็นได้ว่าได้เรียบเรียงโดยอาศัยคัดข้อความมาจากพระราชพงศาวดาร ที่กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรสทรงเรียบเรียงบ้าง คัดหมายรับสั่งและท้องตราใบบอกอันเป็นจดหมายในราชการมาเรียบเรียงลงบ้างเป็นพื้นความ ข้าพระพุทธเจ้าจึงได้ตรวจชำระโดยตั้งใจที่จะคงความไว้ ตามที่เจ้าพระยาทิพากรวงศ์เรียบเรียง ได้ตัดทอนเพิ่มเติมและแก้ไขบ้างแต่ที่จำเป็น คือตัดข้อความอันปราศจากสารประโยชน์ออกเสียบ้าง เพิ่มเติมข้อความที่ยังบกพร่องขาดอยู่ให้บริบูรณ์บ้าง และแก้ไขโวหารและระเบียบที่เรียบเรียงให้เข้าใจเนื้อเรื่องได้ดีขึ้นกว่าเดิมบ้าง แต่ข้อความที่ข้าพระพุทธเจ้าได้แทรกเพิ่มเติมเข้าใหม่ในพระราชพงศาวดารนี้ ได้เลือกสรรแต่ที่มีหลักฐานควรเชื่อถือได้ โดยเป็นจดหมายเหตุของเก่ามีอยู่ในห้องอาลักษณ์ กรมขุนสมมตอมรพันธ์ได้ทรงช่วยค้นมาประทานบ้าง ที่ได้พิมพ์ไว้ในหนังสือวชิรญาณบ้าง เป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวบ้าง และที่สุดตามพระราชนิพนธ์ และกระแสรับสั่งในใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ข้าพระพุทธเจ้ากราบบังคมทูลถามได้เนืองๆ ในเวลามีความสงสัยนั้นบ้าง ได้ระวังอยู่เสมอที่จะแก้ไขตามคำบอกเล่าและหนังสือซึ่งจะไว้ใจมิได้

ข้าพระพุทธเจ้าคิดด้วยเกล้าฯ ว่า เมื่อลงพิมพ์หนังสือพระราชพงศาวดารนี้เป็นครั้งที่ ๑ เสร็จแล้ว จะหาหนังสือต่าง ๆ มาสอบสวนตรวจชำระหนังสือพระราชพงศาวดารนี้สนองพระเดชพระคุณต่อไป และหวังด้วยเกล้าฯ ว่า เมื่อลงพิมพ์ครั้งที่ ๒ ยังจะดีขึ้นได้กว่านี้อีก

ในที่สุด ข้าพระพุทธเจ้า ขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทว่า ในการที่ข้าพระพุทธเจ้าตรวจชำระหนังสือพระราชพงศาวดารตอนนี้ พระยาวิสุทธสุริยศักดิ์ได้รับเป็นธุระในหน้าที่การสอบทานและหม่อมเจ้าประวัติวงศ์ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิทได้เป็นพนักงานดูการคัดเขียนและส่งพิมพ์ตลอดมา

ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ

ข้าพระพุทธเจ้า ดำรงราชานุภาพ ขอเดชะ