วันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๔

ทูลสมเด็จกรมพระนริศฯ

ถึงวันอาทิตย์ที่ ๙ แล้ว ลายพระหัตถ์เวรซึ่งมาถึงปีนังเมื่อคราวเมล์วันพฤหัสบดีนี้ ยังไม่มาถึงมือหม่อมฉัน แต่จะลงมือเขียนทูลสนองไว้ก่อน

​เบ็ดเตล็ด

๑) เมื่อวันเสาร์วานนี้มีกรณีมาแขกอย่าง “ไม่เคยรับ” เกิดขึ้น เวลาเช้าพนักงานไปรษณีย์เอาจดหมายเวรของหม่อมฉันฉบับลงวันที่ ๒ อันควรจะส่งไปกรุงเทพฯ ในคราวเมล์วันศุกร์ที่ ๗ กลับมาส่งคืน ซองมีรอยเปิดปิดและมีคำเขียนเส้นหมึกบนหลังซองว่าต้องห้าม ให้ส่งคืนเจ้าของ หม่อมฉันตกใจ ด้วยคิดไม่เห็นว่าจดหมายเวรจะมีข้อควรรังเกียจในการเมืองอย่างหนึ่งอย่างใด ต่อเปิดซองดูจึงรู้เหตุด้วยหม่อมฉันส่งรูปฉายปทุมมาศเป็นบัลลังก์ในพระราชวังเมืองมัณดะเลอันมีซุ้มเป็นรูปเศวตรฉัตร์ซ้อนชั้น ซึ่งหม่อมฉันฉายมาแต่ครั้งไปเมืองพม่าติดแนมจดหมายไปถวายเข้าเขตผิดข้อบังคับซึ่งเขาตั้งขึ้นไว้แต่แรกเกิดสงครามว่า ถ้าใครจะส่งรูปภาพ ฯลฯ ไปยังต่างประเทศ ต้องขออนุญาตก่อน เขาดีดพิมพ์ในแผ่นกระดาษ^๑ ติดหน้ารูปนั้นบอกมาให้ทราบเหตุ หม่อมฉันจะขออนุญาตเขาตามข้อบังคับ แต่กลายเป็นต้องส่งจดหมายเวรเป็น ๒ ซองด้วยกัน ในคราวเมล์วันที่...... มีนาคม และท่านคงทรงคอยเปล่าอยู่ ......สัปดาหะ

​๒) หม่อมฉันแต่งนิทานโบราณคดีเรื่องอั้งยี่^๒ขึ้นอีกเรื่อง ๑ ส่งมาถวายทรงอ่านเล่นพร้อมกับจดหมายฉบับนี้ ในนิทานเรื่องนี้ต้องใช้ศัพท์ภาษาจีนหลายคำ หม่อมฉันเขียนตามเคยได้ยินบ้าง นึกอ่านตามเห็นฝรั่งเขาเขียนด้วยอักษรโรมันบ้าง อาจจะผิดทั้งเสียงและบางทีจะถึงแปลความผิดด้วยก็เป็นได้ เมื่อทรงอ่านแล้วขอได้โปรดให้พระเจนจีนอักษรแกช่วยตรวจและทักท้วงด้วย

๒) เมื่อวันพระพฤหัสบดีกับวันศุกร์ที่ล่วงมาแล้ว ที่ปีนังซ้อมปิดมืดอย่างครึ่งยศเรียกว่า Brown out ๒ คืน คือเป็นแต่กักแสงไฟมิให้เห็นข้างภายนอกแต่พลบค่ำไปตลอดคืนจนรุ่งสว่าง คราวนี้ไม่รู้สึกเดือดร้อนอะไรนัก เห็นจะเป็นด้วยเคยเข้าหรือคิดไว้ว่าจะเดือดร้อนกว่าที่เป็นจริง และคราวนี้ได้ทำม่านดำบังฝากระจกเตรียมไว้ ระวังแสงไฟง่ายกว่าคราวก่อน สำหรับตัวหม่อมฉันเองหญิงเหลือเธอไปหาโคมอ่านหนังสือมาให้ดวง ๑ เพิ่มความสะดวกให้ด้วย โคมนั้นขันควงหนีบติดกับพนักวางสมุด มีฝาชีครอบดวงไฟฟ้าบังคับแสงให้ส่งลงเฉพาะที่ตรงหน้าสมุด​เหมาะดีถึงใจ เขาจะซ้อมอย่างเต็มยศ Black out วันอังคารนี้ตลอดทั้ง ๒๔ ชั่วโมง คือไม่ว่าเวลาใด ถ้าได้ยินเสียงแตรสัญญาไม่ให้ใครออกจากบ้าน หรือถ้าอยู่กลางหนทางก็ให้หาที่กำบังตัวในทันที และซ่อนตัวไปจนกว่าจะได้ยินเสียงแตรสัญญาว่าปลอดภัยจึงไปตามใจ กลางคืนบังแสงไฟเหมือนอย่างก่อน

สนองลายพระหัตถ์

๔) ลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๔ มีนาคม เพิ่งมาถึงมือหม่อมฉันเมื่อเช้าวันอังคารที่ ๑๑ นี้ จดหมายของหม่อมฉันที่ไม่ได้ทรงรับก็คือฉบับที่เจ้าพนักงานเขารังเกียจว่ามีรูป ดังทูลมาข้างต้นจดหมายฉบับนี้นั่นเอง

๕) บัววิคตอเรียที่วังวรดิศนั้น เมื่อหม่อมฉันหาเอามาปลูกแต่แรกก็ตายเสียหลายครั้ง ทีหลังมีใครเขามาบอกให้ว่าต้องเป็นดินโคลนมันจึงขึ้น ต้องรอมาจนดินในคลองเป็นโคลนจึงปลูกอีก แต่นั้นมันก็ขึ้นเรื่อยมาโดยลำพังเมล็ดที่หล่นลงไปในคลอง

๖) พระราชยานขนาดน้อย ที่เชิญพระบรมอัฐิเสด็จออกนั้น หม่อมฉันคิดเห็นว่าคงทำแทนพระเสลี่ยงหิ้วของโบราณ ​พระเจ้าอยู่หัวเสด็จลงสมโภชเดือนเจ้านายที่ในวัง ก็ทรงพระราชยานหาม ๔ นั้น ที่มีหลายองค์คงสร้างขึ้นสำหรับให้พอเชิญพระบรมอัฐิ.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด