วันที่ ๑๘ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๔ ดร

​บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๑๘ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๘๔

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

ถึงเช้าวันจันทร์ที่ ๑๗ แล้ว ลายพระหัตถ์เวรฉบับที่มาคราวเมล์วันพฤหัสบดีที่ ๑๓ ยังไม่มาถึงมือหม่อมฉัน จึงเอาเรื่องเบ็ดเตล็ดเขียนขึ้นต้นจดหมายเวรฉบับนี้ก่อน ทั้งให้คัดนิทานโบราณคดีไว้อีกเรื่อง ๑ สำหรับถวายกับจดหมายฉบับนี้ มิให้เรื่องบรรเลงน้อยไปกว่าเช่นเคย

เรื่องเบ็ดเตล็ด

๑) เมื่อทูลเรื่องเสลี่ยงกงไปในจดหมายเวรฉบับก่อนแล้ว หม่อมฉันมาคิดเห็นเค้าเงื่อนในเรื่องเสลี่ยงกงขึ้นอีก ดังจะทูลต่อไปนี้ สิ่งซึ่งเรียกว่า “เสลี่ยง” เป็นยานชนิดหามด้วยมีสายเชือกสำหรับเจ้าทรงมีลักษณะต่างกันเป็น ๓ อย่าง คือ เสลี่ยงหิ้วอย่าง ๑ มีตัวอย่าง พระเสลี่ยงหิ้วของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว อยู่ในพิพิธภัณฑ์สถาน พิจารณาดูลักษณะ ที่นั่งมีกระดานพิงและมีขอบไม้สูงสักนิ้วหนึ่งทางด้านหลังตลอดด้วยมาถึงด้านข้างๆ ละครึ่ง ๑ สำหรับกันเบาะให้อยู่กับที่ เสลี่ยงอีกอย่าง ๑ คือ ​“เสลี่ยงหาม ๔ คน” เช่น เจ้านายทรง ขนาดใหญ่กว่าเสลี่ยงหิ้ว พิจารณาดู สัณฐานที่นั่งก็เป็นอย่างเดียวกันกับเสลี่ยงหิ้ว มีผิดกันที่ทำขอบกันเบาะสูงขึ้นเป็นพนักสำหรับวางพระกรได้ เสลี่ยงอีกอย่าง ๑ หาม ๘ คนขนาดใหญ่กว่าเพื่อน เรียกกันว่าพระราชยาน แต่พระเจ้าแผ่นดินตรัสเรียกว่า “เสลี่ยง” ผิดกับเสลี่ยงหาม ๔ คน ที่แก้พนักเป็นกระหนกลอยและทำกงสำหรับวางพระกรขึ้นต่างหากตั้งซ้อนไว้ข้างในแนวกระหนก ลักษณะเสลี่ยง ๓ อย่างนั้นมีกงแต่อย่างหาม ๘ คนอย่างเดียว เดิมจะเรียกว่า “พระเสลี่ยงกง” เป็นคู่กับ “พระเสลี่ยงหิ้ว” ดอกกระมัง เพราะพระเจ้าแผ่นดินทรงแต่พระเสลี่ยงหิ้วกับพระเสลี่ยงหาม ๘ คน จึงเรียกพระเสลี่ยง ๒ อย่างนั้นรวมกันว่าพระราชยาน คำว่าพระราชยานคนทั้งหลายมาเรียกแต่เฉพาะพระเสลี่ยงหาม ๘ คน เมื่อเลิกทรงพระเสลี่ยงหิ้ว เพราะฉะนั้นพระเจ้าแผ่นดินจึงตรัสเรียกว่า “เสลี่ยง” สืบกันมา นอกจากวินิจฉัยนี้ไม่มีอะไรจะรู้ได้ว่ารูปร่างเสลี่ยงกงเมื่อรัชกาลที่ ๔ จะเป็นอย่างไร ขอให้ทรงพิเคราะห์ดูเถิด แต่เชื่ออย่างหนึ่งว่าเสลี่ยงกงที่มีขึ้นในรัชกาลที่ ๔ มิใช่ราชยาน เพราะฉะนั้นที่ว่าทูลกระหม่อมทรงสร้างพระเสลี่ยงกงหุ้มทองคำขึ้นเป็นราชยานนั้นเห็นจะคัดค้านได้เด็ดขาดว่าไม่มีมูล

​๒) เมื่อวันศุกร์ที่ ๑๕ นี้หม่อมฉันได้เห็นการอย่างหนึ่งซึ่งไม่เคยรู้ว่าอาจจะเป็นได้ ประหลาดใจนักหนา หม่อมฉันออกมาอยู่เมืองปีนังก็หลายปีมาแล้ว และไปเที่ยวที่ “สวนลิง” แทบทุกวันก็ว่าได้เพิ่งเห็นลิงเล่นน้ำ ในวันนั้นหม่อมฉันลงเดินเล่นด้วยกันกับลูก ออกจากพุ่มไม้ไปใกล้ลำธารตรงที่เปลี่ยวแห่งหนึ่ง เห็นฝูงลิงสัก ๓๐ ตัว กำลังลงเล่นน้ำอยู่ด้วยกันในลำธาร ไม่ใช่ลงกินน้ำหรือว่ายน้ำข้ามฟากอย่างเคยเห็นมาแต่ก่อน ครั้งนี้เป็นชวนกันลงเล่นว่ายน้ำเหมือนอย่างมนุษย์เล่นน้ำไม่มีผิด บางตัวก็นั่งแช่อยู่ครึ่งตัว บางตัวก็ลอยคอ บางตัวก็ว่ายน้ำดำด้นไปผุดขึ้นที่อื่น บางตัวก็นอนเล่นตามก้อนหินที่ชายน้ำเซ้าซี้สนุกกันทั้งฝูง หม่อมฉันกับลูกยืนอยู่เป็นนานด้วยความพิศวง ด้วยไม่เคยเห็นหรือแม้อ่านในหนังสือเก่า เช่นนิทานชาดกหรือเรื่องรามเกียรติ์ อันมีพรรณนากิริยาอาการของลิง มีแต่พรรณนาว่าในอย่างอื่น ไม่เคยพบที่ว่าลิงเล่นน้ำเลย จนมาเห็นแก่ตาเมื่อวันนั้นจึงประหลาดใจนักหนา

๓) ไม่รู้ว่าเพราะเหตุใด วันหนึ่งหม่อมฉันนึกขึ้นถึงบทกล่อมเด็กของเก่าบท ๑ ลองท่องก็ว่าได้ตลอดทั้งบท ว่า

คิดต่อไปถึงความที่กล่าวในบทกล่อมนั้น เกิดติดศัพท์แปลไม่ออก เป็นต้นแต่โพนเพนเป็นตัวสัตว์หรือสิ่งอันใด สายนาก​คืออะไร ชะมดฉวี เป็นชื่อคน ที่ตีฆ้องหรืออะไร กระดี่ชะมดคืออะไร พิจารณาต่อไปถึงเรื่องที่แต่งก็ตีความไม่ออก ว่าเป็นเรื่องอะไร จะด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมจึงจดถวายมา จะทรงแปลได้หรือไม่

๔) ลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๑๑ กุมภาพันธ์นั้น เขาเพิ่งเอามาส่งเมื่อวันอังคารที่ ๑๘ เวลาเช้า จะเขียนความสนองลายพระหัตถ์ไม่ทันเวลาจะทูลสนองในจดหมายฉบับหน้าต่อไป

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด