๑๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๔ น (๒)

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๙ เมษายน ๒๔๘๔

พระยาอนุมานราชธน

โดยหนังสือลงวันที่ ๒๖ มีนาคม ท่านส่งหนังสือซึ่งคิดจะเอาเปนต้นฉะบับตีพิมพ์แจกในงานศพ หม่อมหวน จักรพันธุ์ ๒ เล่ม กับแฟ้ม ๑ ไปให้นั้น ฉันได้บอกกับลูกหญิงซึ่งจะเปนเจ้าภาพคนหนึ่งแล้ว ว่าเรื่องเมืองเพชร ซึ่งสมเด็จกรมพระยาดำรง ทรงพระนิพนธ์ไว้นั้น แม้จะมีน้อยก็คัดเอาตีพิมพ์อีกได้ เอาเรื่องอื่นเข้าพิมพ์ต่อ เช่นใจความแห่งหมายรับสั่งรัชชกาลที่ ๔ ซึ่งท่านให้ไปด้วยนั้นเปนต้น แต่อนุกรม ชื่อตำบลในเมืองเพชร ซึ่งตีพิมพ์แจกเมื่องานศพเจ้าจอมแก้วนั้น เปนของสด ๆ ไม่ควรตีพิมพ์ซ้ำ แต่ควรจะอ้างถึง ด้วยเปนของดีอยู่มาก คำแนะนำจะอย่างไรก็ตามที แต่ทางเจ้าภาพไม่ชอบหมายรับสั่งรัชชกาลที่ ๔ เสียแล้ว ว่าเข้าใจยาก ข้อนั้นก็ไม่ผิดไปจากทางคาดของท่าน และจำเปนจะต้องหาเรื่องใหม่ให้

ตามที่ฉันคิดก็เหนว่าต้นฉะบับจะต้องเปนไป ๓ ทาง คือ (๑) เรื่องเมืองเพชรบุรี เพราะผู้ตายเกิดที่นั่น (๒) เรื่องเจ้าพระยาสุรพันธ์ เพราะเปนพ่อผู้ตายกับ (๓) เรื่องสมเด็จกรมพระจักรพรรดิพงศ์ เพราะเปนเสด็จพ่อของกรมหมื่นอนุวัตน์ เมื่องานศพเจ้าพระยาสุรพันธ์ จะได้ตีพิมพ์หนังสือแจกหรือไม่ ฉันนึกไม่ออก แต่ที่หอสมุดสามารถจะตรวจรู้ได้ หากว่าจะตีพิมพ์ซ้ำเรื่องนั้นก็เหนว่าซ้ำได้ เพราะเปนการนานมาแล้ว ถ้าหากว่าเปนหนังสือเล่มใหญ่ เกินกำลังที่ลูกจะพึงทำได้ไป จะตัดเอาแต่ตอนใดตอนหนึ่งตีพิมพ์ก็ได้ ขอให้ท่านช่วยตรวจดูด้วย

ได้ส่งต้นฉะบับซึ่งท่านให้ไปกลับคืนมานี้แล้ว เพื่อท่านจะได้หาเรื่องเปลี่ยนไปให้ใหม่