ภาคผนวก

ลายพระหัตถ์และจดหมายกราบบังคมทูลนี้ ค้นได้ที่บ้านพระยาอนุมานราชธน มีลายพระหัตถ์สมเด็จกรมพระยาดำรง ฯ เป็นตัวดินสออยู่บนลายพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศ ฯ ฉบับลงวันที่ ๒๙ มิถนายน ๒๔๗๐ ว่า “เรื่องอย่างนี้ดี เป็นหลัก น่าจะเก็บรวมไว้ที่หอพระสมุดฯ” เข้าใจว่าท่านเจ้าคุณคงเรียกมาดูเมื่อสมัยบังคับบัญชางานที่หอพระสมุด แล้วติดมาบ้าน จึงรวมพิมพ์ไว้ในภาคผนวกนี้ เพราะเป็นบันทึกเรื่องความรู้ต่าง ๆ ด้วย ส่วนต้นฉบับทายาทของท่านได้มอบให้หอจดหมายเหตุแห่งชาติไป อนึ่ง ลายพระหัตถ์สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศฯ ฉบับลงวันที่ ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๘ นั้น แม้จะมีลงในสาส์นสมเด็จ แต่ได้ต้นลายพระหัตถ์ตัวเขียน จึงนำมาทำบล็อคไว้ทั้งหมด เพื่อรักษารูปแบบต้นเดิมของพระองค์ท่านไว้ด้วยความเคารพ ยังจดหมายพระพินิจวรรณการ กับของพราหมณ์ ป.ส. ศาสตรี ที่เกี่ยวกับเรื่องนี้ ก็ได้นำมาตีพิมพ์รักษาต้นฉบับไว้เช่นกัน นอกไปจากนี้แล้ว ยังค้นได้ลายพระหัตถ์พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เมื่อครั้งยังทรงเป็นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร ที่ทรงมีโต้ตอบกับพระยาอนุมานราชธน จึงได้นำเอามาลงไว้ด้วย เพราะช่วยไขความเรื่องฉันให้กว้างขวางออกไป ยังเรื่องที่พระยาอนุมาน ฯ เรียบเรียงถวายสมเด็จเจ้าฟ้า ฯ ที่เพิ่งค้นหาได้ ก็ได้นำมาลงไว้ในภาคผนวกนี้ด้วย

สศษ

๑๕-๙-๒๑

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ