๑๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๔ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๔ กุมภาพันธ์ ๒๔๘๔

พระยาอนุมานราชธน

เรื่องจักรนั้นพูดมาน้อยไป จึ่งต้องพูดเติมมาอีก

คำว่า จักร นั้นเปนภาษาสังสกฤต ภาษาไทยเหนจะเปน กง แต่เพราะจักรกินความไปได้มากกว่า จึ่งใช้เปนคำนั้นเปนยืน

พุทธจักร หมายความว่าวงที่ถือพระพุทธ ธรรมจักร หมายถึงวงที่ถือธรรม (ของพระพุทธ) ที่ทำเปนล้อรถนั้นเหนเหลว ถ้าคิดผูกเล่นตามชอบใจทีก็จะเปนเพราะขัดสมาธิอยู่ในวงกลม อาณาจักร (คือ อาญาจักร) หมายถึงวงที่อยู่ในอาญาแห่งพระมหากษัตริย์องค์ที่ครอบครองอยู่ในวงนั้น

คำว่า จักร ใช้ในพระมหากษัตริย์ เปนไปได้สามอย่าง ที่ทำเปน จักรรถ (คือลูกล้อ) นั้น ตั้งใจจะเปนจักรพรรดิ เพราะท่านมีอำนาจด้วยไปบนรถ ที่ทำเปนจักราวุธนั้นตั้งใจจะเปนพระนารายณ์ เพราะท่านถืออาวุธอย่างนั้น เว้นแต่ อาณาจักร หรือ อาญาจักร นั้นไม่ทำรูป ถ้าจะคิดผูกเล่นตามชอบใจ ทีก็จะเปนมัดหวายอยู่ในวงกลม

จักรอะไรที่ทำที่ไหน ๆ ก็นึกเอาจักราวุธ ซึ่งพระนารายณ์ถือไปใช้ทั้งนั้น ด้วยเปนของมีอำนาจมาก

ที่ จักร จักเปนฟันเลื่อย กลัวจะมาเปนขึ้นในเมื้งไทยเรานี่เอง เพราะคำ จักร มาโดนเข้ากับคำ จัก ของเราเข้า ทางอินเดีย จักร จัก นึกตัวอย่างไม่ออกเลย