- เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๓
- พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๓
- มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๓
- กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๓
- สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๓
- กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๓
- ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๘๓
- พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๓
- ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๓
- มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๔
- กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๔
- มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๔
- เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๔
- พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๔
- มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๔
- กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๔
- สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๔
- ภาคผนวก
- ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๘
- ๒๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๐ น
- ๓๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๐ ดร
- ๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ น
- ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ น
- ๒๔ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๒ น
- ๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๒ น
- ๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๒ น
- ๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๒ น
- ๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ น
- ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๗ น
- ๒๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ปสศ
- ๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๘ น
- ๒๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ยส
- ๒๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ ว
- ๑๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๘ ว
- ๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๙
- ๑๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๘ ยส
- ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๓ ว
- ผู้พูดกับผู้ฟัง
- คำแบบ
- เรื่องจำนวน
๑๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๓ ยส
กรมศิลปากร
วันที่ ๑๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๓
ขอประทานกราบทูล ทรงทราบใต้ฝ่าพระบาท
ข้าพระพุทธเจ้าได้รับลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๓ เดือนนี้ ประทานข้อความเกี่ยวกับความรู้ลางประการแก่ข้าพระพุทธเจ้า ทั้งนี้พระเดชพระคุณล้นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้
ที่ตรัสเรื่องคำพูดว่าจะคิดเขียนหนังสือให้ถูกถี่ถ้วนเป็นป่วยการ จับใจข้าพระพุทธเจ้าอย่างยิ่ง เพราะเสียงพูดย่อมเป็นไปตามแนวที่ออกเสียงได้สะดวก จะแก้ให้ถูกต้องด้วยตัวหนังสือไม่สู้สำเร็จ เช่น พิมูลมังสาหาร เวลานี้แก้เป็น พิบูลมังสาหาร เพื่อให้ถูกต้องแปลความได้ แต่เสียง ม ในคำว่า มัง จะลากเอาเสียง บ ในคำว่า บูล เป็น มูล ไปเสมอ นอกจากจะอ่านแค่ พิบูล คำเดียว เสียงจึงจะคงอยู่ได้ ที่ตรัสว่าออกเสียงสระล้วนก็ฟังเข้าใจนั้น เห็นด้วยเกล้า ฯ ว่าถูกที่สุด เพราะเสียงสระเป็นโฆษทุกตัว ส่วนพยัญชนะตามลำพังมีเสียงเป็นอย่างลมถูกอัดเอาไว้แล้วระเบิดออกมาเท่านั้น จึงไม่มีเสียงชะนิดที่เรียกในภาษาฝรั่งว่า voice พยัญชนะจึงเป็นแต่ sound อย่างเดียว ยกเว้นจำพวกอรรธสระซึ่งออกเสียงตามลำพังได้
ที่ทรงเข้าพระทัยคำว่า เหลียน หมายความว่า มังกร เป็นความผิดที่ข้าพระพุทธเจ้ากราบทูลไปไม่ชัด เหลียน ในภาษาจีนแปลว่า บัว เล่งเน่ย (หรือ เหลียน) ยี่ เมื่อกระจายออกก็เป็น เล่ง=มังกร เน่ย หรือ เหลียน=บัว ยี่=วัด ทั้งนี้พระอาญาไม่พ้นเกล้า ฯ
เรื่อง ขุนบรม คิดด้วยเกล้า ฯ ว่า คำนี้เองมาเป็นสำนวนพูดว่า บรมสมกัลป์ เพราะทางอีศานถือว่า เรื่อง ขุนบรม เป็นเรื่องเก่าแก่ลึกซึ้ง คำเดิมจะเป็น บรมปฐมกัลป์ ปฐม ภาคอีศานลางถิ่นออกเสียงเพี้ยนเป็น ปสม แล้วเสียง ปะ คอนไป จึงตัดออกเป็น บรมสมกัลป์ เพื่อให้ออกเสียงได้คู่สะดวกแก่ออกเสียง ในเรื่อง ขุนบรม ทางไทยใหญ่เรียกขุนลู ทางอาหมเรียกขุนลุง หรือ ขุนหลวง เพราะฉะนั้น บรม จึงน่าจะมาจากคำว่า หลวง และเป็นเรื่องติดมาแต่เดิม เรื่องจึงได้พ้องกัน
ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดเกล้า ฯ
ข้าพระพุทธเจ้า
ขอประทานกราบทูล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์