วันที่ ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๓ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๒๑ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๘๓

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๑๔ พฤษภาคม โดยเรียบร้อย แต่เขาส่งช้าไปวันหนึ่ง จนวันเสาร์เช้าจึงได้รับ

พอหม่อมฉันเห็นลายพระหัตถ์มีมาจากตำหนักปลายเนิน วันที่ ๑๔ ก็สะดุ้งรู้สึกตัวว่าส่งจดหมายเวรของหม่อมฉันฉบับลงวันที่ ๑๔ พฤษภาคมไปถวายที่หัวหิน ด้วยสำคัญว่าเสด็จแปรสถานไปประทับที่นั้นเมื่อวันที่ ๑๒ นั้นผิดไปเสียแล้ว แต่พนักงานไปรษณีย์เขาคงส่งเข้าไปถวายในกรุงเทพฯ จะได้ทรงรับช้าไปสักวันหนึ่งหรือสองวัน

ทูลสนองความในลายพระหัตถ์

เรื่องนับรอบ ๑๒ ปีหม่อมฉันพบอธิบายของพระยาประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค) ในหนังสือ “พงศาวดารโยนก” ชอบกลดี เขาว่ามีวิธีนับปีเรียกว่า “พฤหัสบดีจักร” เกิดขึ้นในอินเดีย​เมื่อปีก่อนพุทธกาล ๒๕๘๕ ปี วิธีนั้นกำหนด ๖๐ ปีเป็นรอบ ๑ เรียกปีมีชื่อต่างกันทัง ๖๐ ปี การคำนวณปี เอาโคจรของดาวพฤหัสบดีเป็นหลัก ดาวพฤหัสบดีโคจรผ่านราศี ๑ นับเป็นปี ๑ (ที่ว่าต่อไปในวงนี้ไม่มีในอธิบายพระยาประชาฯ แต่หม่อมฉันนึกว่าน่าจะเป็นเช่นนั้น คือ ดาวพฤหัสบดีโคจรตลอดทั้ง ๑๒ ราศี นับเป็นรอบน้อย) เมื่อดาวพฤหัสบดีโคจรตลอด ๑๒ ราศีได้ ๕ ครั้ง นับเป็นรอบ ๑ จึงเป็น ๖๐ ปี มีโหราจารย์ (เห็นว่าต้องใช้ชื่อปีถึง ๖๐ ชื่อลำบากนัก) คิดแก้วิธีเดิมด้วยเลื่อนเกณฑ์ลงมา นับโคจรของดาวพฤหัสบดีครบ ๑๒ ราศีเป็นรอบ ๑ (เรียกชื่อปีเพียง ๑๒ ชื่อ) แต่เพื่อจะมิให้เสียหลักเดิมจึงตั้งเกณฑ์ (ศก) ๑๐ ขึ้นประกอบกับปี เพื่อให้เรียกผิดกันทุกปีจนครบ ๕ รอบ ๖๐ ปี จึงตั้งต้นใหม่เหมือนแบบเดิม วิธีนับปีอย่างพฤหัสบดีจักรที่แก้ใหม่นี้รับไปใช้ในประเทศจีน ธิเบต ไทย เป็นต้น ต่างเรียกชื่อปีและคิดหาเครื่องหมายที่เอามาใช้เป็นเกณฑ์ ๑๐ ประกอบปีต่างๆ กัน เอาธาตุทั้ง ๕ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ ทอง แบ่งเป็นอย่างละ ๒ ตั้งเป็นเกณฑ์ ๑๐ บ้าง เอาชื่อเศษปีในรอบ ๖๐ ของเดิมตั้งเป็นเกณฑ์ ๑๐ บ้าง เอาตัวเลขท้ายศักราชตั้งเป็นเกณฑ์ ๑๐ บ้าง อธิบายของพระยาประชากิจฯ ว่าดังนี้ คิดวินิจฉัยต่อไปเห็นว่าชื่อปีที่เราเรียกว่าปี ชวด ฉลู าล เถาะฯ น่าจะมีมาก่อนจีนคิดดูรูปสัตว์ หนู วัว เสือ กระต่ายฯ ​ขึ้นเป็นเครื่องหมายปีที่เรารับเอามาใช้ แต่คำ ชวด ฉลู ขาล เถาะ จะเป็นภาษาอะไร และโดยลำพังศัพท์หมายความว่ากระไรเป็นอีกปัญหาหนึ่งซึ่งยังคิดไม่เห็น

รูปพระเจดีย์ ๓ องค์ พระพิพิธสาลีฉายเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๔ ที่ประทานมาให้ดูเพิ่มเติมอีก ๒ รูปนั้น ทำให้หม่อมฉันรู้ตัวว่าเข้าใจผิด ที่คาดว่าพระเจดีย์ ๓ องค์จะหมกอยู่ในรก ด้วยในรูปที่ได้มาใหม่มีเสาหงส์ปักอยู่เป็นสำคัญ ว่าที่ตรงนั้นโดยปกติคงเป็นที่แจ้งอย่างเรียกกันว่า “ปาง” มีคนนับถือบูชาเจดีย์ ๓ องค์อย่างเป็นของศักดิ์สิทธิแห่ง ๑ และคงมีการปฏิสังขรณ์เนืองๆ ดังทรงพระดำริ หม่อมฉันส่งรูปถวายคืนมากับจดหมายด้วยแล้ว

ตู้มุกของทูลกระหม่อมชายนั้น หม่อมฉันเข้าใจว่า เดี๋ยวนี้อยู่ที่พิพิธภัณฑสถาน บานตู้ ๒ ใบนั้น หม่อมฉันก็ยังจำลายได้ หม่อมฉันเคยได้ยินว่าพระธรรมราชาฯ วัดศาลาปูนได้บานนั้นมาจากวัดบรมพุทธาราม เมื่อถูกไฟไหม้แล้ว ดูประหลาดอยู่ที่บานมุกบรรดาเคยอยู่ในพระนครศรีอยุธยาและยังอยู่จนบัดนี้ล้วนมาแต่วัดบรมพุทธารามทั้งนั้น ที่สร้างสำหรับวัดอื่นหาปรากฏไม่ นึกว่าคงมีเช่นที่ในวัดพระศรีสรรเพชญ์ เป็นต้น แต่เห็นจะถูกไฟไหม้เมื่อเสียพระนครสูญไปหมด วัดบรมพุทธารามอยู่ห่างไม่ถูกไฟไหม้ในครั้งนั้นจึงเหลือมา

​เรื่องชาวอินเดียและธิเบตถือผี พระยาอนุมานฯ เขาค้นเอามาเขียนอธิบายไว้ในหนังสือ “ลัทธิของเพื่อน” แต่งดีมาก หนังสือเรื่องนั้นถ้าท่านทรงอ่านคงโปรด ถ้าว่ารวบยอดของการถือผีดูเป็นวิสัยมนุษย์ เชื่อถือมาตั้งแต่ดึกดำบรรพ์ ทั้งยังเชื่อถืออยู่ในบัดนี้และจะเชื่อถือต่อไปภายหน้าไม่มีที่สุด ถึงใครจะห้ามปรามอย่างไรก็เห็นจะไม่หาย ในศาสนาก็สอนว่ามีผีทุกศาสนาเป็นแต่เรียกชื่อต่างๆ เช่นเรียกว่าเทวดาและปีศาจบ้าง เรียกว่า Angel และ Satan บ้าง ถ้าว่าโดยลักษณะก็เป็นผีทั้งนั้น

ทูลเรื่องทางเมืองปีนัง

เวลานี้เป็นคราววิสาขบูชา หม่อมฉันได้ขึ้นรถขับผ่านไปเที่ยวดูตามวัดต่างๆ วัดฝ่ายหินยานมี ๖ วัด แต่งประทีปธงทิวทำพิธี ๕ วัดทั้งวัดลังกา เว้นวัดจันทรารามของไทยวัด ๑ ไม่เห็นตกแต่ง วัดนั้นมีพระอยู่องค์เดียว เห็นจะเป็นเพราะไม่มีกำลังพอที่จะทำพิธีได้ แต่วัดฝ่ายจีนมหายานมี ๔ วัด ไม่เห็นทำอะไร ดูเหมือนเขาจะกำหนดวิสาขบูชาเป็นอย่างอื่นแต่จะเป็นเมื่อไรหม่อมฉันหาทราบไม่ ลักษณะที่พวกสัปบุรุษทำบุญวิสาขบูชาในปีนังดูเขาก็ทำดีด้วยการพิธีเหมือนกันและร่วมวันกันทุกวัด พิธีนั้นมีก่อพระทรายอย่าง ๑ เลี้ยงพระอย่าง ๑ มีเทศน์อย่าง ๑ และเดินเทียนอย่าง ๑ เขาขอให้พระทำพิธีต่างอย่างให้ต่างวันต่างเวลากัน เพื่อให้พวกสัปบุรุษ​ไปทำบุญได้หลายวัด เพราะฉะนั้นในการวิสาขบูชาจึงมีผู้คนไปทำบุญแน่นหนาแทบทุกวัด จะทูลรายการเฉพาะแต่วัดที่หม่อมฉันไปทำบุญ ๒ วัด คือ วัดศรีสว่างอารมณ์ กับวัดมหินทรารามอันเป็นวัดลังกา

วัดศรีสว่างอารมณ์ปีนี้มีการฉลองพระพุทธรูปที่เชิญมาจากเมืองเชียงใหม่และพระได้ขอให้หม่อมฉันขนานพระนาม จึงขนานว่า “พระเจ้าศรีเมือง” นั้นด้วย วันที่ ๑๙ (ขึ้น ๑๓ ค่ำ) เช้ามีการก่อพระทรายกับเลี้ยงพระสงฆ์ทั้งไทยและลังกา นิมนต์มาจากทุกวัด เวลาค่ำพระสงฆ์ชุดนั้นสวดมนต์ฉลองพระพุทธรูป วันที่ ๒๐ (ขึ้น ๑๔ ค่ำ) เวลาเช้าเลี้ยงพระ กลางวันพระมหาภุชงค์เทศน์ วันที่ ๒๑ (ขึ้น ๑๕ ค่ำ ที่เขียนจดหมายนี้กำหนดว่า) เวลาเช้าเลี้ยงพระ เวลาค่ำเมื่อพระสวดพิธีวิสาขะแล้ว พระมหาภุชงค์จะเทศน์ภาษาไทยกัณฑ์ ๑ และเทศน์ภาษาจีนฮกเกี้ยน (ที่เธออุส่าห์มาเรียนรู้ที่ปีนัง) ด้วยอีกกัณฑ์ ๑ แล้วเดินเทียน เป็นเสร็จการพิธีที่วัดศรีสว่างอารมณ์

การพิธีวิสาขบูชาอย่างลังกาตามที่อาจารย์คุณรัตนทำที่วัดมหินทรารามนั้น มีโปรแกรมเขียนลงหนังสือพิมพ์ดังหม่อมฉันตัดส่งมาถวายกับจดหมายนี้ หม่อมฉันไปบูชาพระเมื่อวันที่ ๒๐ (ขึ้น ๑๔ ค่ำ) เวลาเย็น วัดนี้แต่ก่อนหม่อมฉันเคยไปแต่ที่กุฎี คราวนี้​พระอาจารย์คุณรัตนพาไปในวิหาร และได้สนทนากันถึงเรื่องวัดจึงสามารถทูลเล่าถวายดังต่อไปนี้

วัดมหินทรารามนี้อาจารย์คุณรัตนบอกว่า สร้างเมื่อ ค.ศ. ๑๘๒๐ (ตรงกับในรัชกาลที่ ๒ กรุงรัตนโกสินทร์ ค.ศ. ๒๓๖๓๗ ไม่มีโบสถ์มีแต่วิหารหลัง ๑ กุฏิหลัง ๑ ล้วนก่อเป็นตึก วิหารนั้นรูปทรงสัณฐานคิดหาที่อื่นเปรียบเห็นแต่โรงราชรถในกรุงเทพ ฯ ทั้งเป็นโรงไม้มุงสังกะสี คือเป็นวิหารสี่เหลี่ยมรีมีเฉลียงรอบ พื้นเสมอกันทั้งหลัง แต่ผนังในประธานสูง ลดหลังคาเฉลียงรอบต่ำลงมามาก วิหารนั้นหันหน้าออกทางด้านยาว ในวิหารมีพระพุทธรูปปั้นประสานสีเป็นพระประธาน ๔ องค์ ทำขนาดเดียวกันทำนองโดยนิยมว่าเท่าพระพุทธองค์ องค์อยู่หลังเป็นพระนั่งขนาดสักเท่าพระพุทธชินราชมีรูปพระสาวกยืน ๒ ข้าง ต่อออกมาเป็นพระนอนองค์ ๑ ทางเบื้องพระเศียรและพระบาทพระนอนเป็นพระพุทธรูปยืนหันพระพักตร์ไปทางพระนอนข้างละองค์ การประดับประดาวิหารประณีตและวิตถารกว่าวัดอื่นๆ บรรดามีในปีนังนี้ ดูเป็นฝีมือและความคิดของช่างชาวลังกาที่ไปศึกษาศิลปจากฝรั่งทำเมื่อปฏิสังขรณ์ในชั้นหลัง เช่นเขียนเพดานเป็นลายยา ปั้นรูปเทพชุมนุมเป็นเทวดาครึ่งตัวโผล่ออกมาจากผนังที่ต่อเพดาน และเขียนฝาผนังเป็นรูปชุมนุมพระสาวกให้แลเห็นเป็นหมู่ลึกเข้าไป เป็นต้น เฉลียงวิหารด้านหน้า​ใช้เป็นโรงธรรมตั้งธรรมาสน์ทางด้านสกัดคนนั่งฟังตลอดเฉลียง เฉลียงด้านอื่นกั้นเป็นห้องต่างหาก ได้เห็นในห้อง ๑ มีฐานชุกชีตั้งพระพุทธรูปรายตามฝาผนังอย่างพระระเบียง ในลานวัดก็ไม่เห็นมีอะไรนอกจากเครื่องตบแต่งสำหรับวิสาขบูชา ท่านคุณรัตนได้ชี้ให้ดูธงพระพุทธศาสนาผืน ๑ ลายธงนั้นข้างเบื้องบนเป็นแถบสีต่างๆ ซ้อนกันตามยาว ๖ สี ท่านบอกอธิบายว่า “ฉะพรรณรังษี” ข้างเบื้องต่ำตามขวางมีแถบสีต่างๆ ต่อกัน ๕ สี อธิบายหมายว่า “ประภัสสร” ดังนี้ พวกอุบาสกที่วัดมหินทรารามเขาอยากจะให้มีพระสงฆสวดมนต์ในพิธีวิสาขบูชาด้วย แต่พระวัดนั้นมีแต่ท่านอาจารย์คุณรัตนองค์เดียว เขาว่าวานหม่อมฉันให้ช่วยนิมนต์พระไทยให้สัก ๓ รูปไปสมทบให้เป็นองค์สงฆ์ และเขาจะกำหนดเวลาสวดมนต์ต่อ ๔ ทุ่มมิให้พ้องกับเวลาเดินเทียน หม่อมฉันรับธุระมานิมนต์พระมหาภุชงค์เธอก็รับจะให้สมประสงค์ของเขา หม่อมฉันจะให้รถยนต์รับพระไป เวลานี้ยังไม่เสร็จงาน มีรายการจะทูลจดหมายเวรฉบับหน้าต่อไป

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด