๖๔

เมืองสุรบายา

วันที่ ๑๑ กรกฎาคม

๒ โมงเช้าไปดูรอแยลด๊อกยารด ดูโรงที่ทำการต่าง ๆ ทั้งช่างไม้ ช่างเหล็กแลทองเหลือง ในเครื่องมือทั้งหลายก็คล้ายกับที่ทำรถไฟ แปลกแต่เลื่อยไม้ ๔ ด้านพร้อมกัน การทำเหล็กแปลกที่ย้ำหม้อถ้วยไฮรอลิกดูช่างง่ายดีเสียจริง ๆ มีการหล่อตัวหนังสือเหล็กเหมือนอย่างเช่นที่เขาเล่นมาแล้วที่บันดอง แล้วไปดูคลังที่ไว้เครื่องเรือต่าง ๆ จัดเรียบร้อยแลพรักพร้อมดี บรรดาเรือรบวิลันดามาตกแต่งที่นี่ทั้งสิ้น แล้วไปดูที่ไว้อาวุธทั้งเก่าแลใหม่ ดูทำเรือสติมลอนช์แลทำเรือกันเชียงแล้วดูอู่ลอย ข้ามตพานไปดูปั้นจั่นใหญ่ซึ่งมีแรงยกได้ ๘๐ ตันเดิรด้วยเครื่องจักร เขายกหม้อมีน้ำหนัก ๕๐ ตันให้ดู แล้วลงในตพานลอย สาวโซ่ข้ามมาที่เรือนผู้ทำการ เดิรเสีย ๔ ชั่วโมงไม่ได้หยุดเลย ร้อนแลเหนื่อยเปนกำลัง เขาว่าลงทุนไปแล้วถึง ๒๕ ล้านกิลเดอแลยังจะต้องลงอีกด้วย วิลันดาคุยว่าเปนที่ทำการใหญ่ในโลก เรายอมว่าเปนใหญ่ในโลกชวาไว้ทีหนึ่ง กลับเวลาเที่ยงนาน บ่าย ๕ โมงไปเที่ยวห้าง เวลา ทุ่ม ๑ มีริเซบชั่นโยกวิลันดา เวลายาม ๑ ไปดูเซอรคัส เล่นดีพอใช้ สัตว์มีออกแต่เสือแลม้า ช้างไม่ได้ออก กลับ ๒ ยาม