๑๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๕ ยส

​กรมสิลปากร

๑๔ กันยายน ๒๔๘๕

ขอประทานกราบทูล ซงซาบไต้ฝ่าพระบาท

เมื่อข้าพระพุทธเจ้ามาหยู่กรมสิลปากรได้ใหม่ ๆ พระเทวาภินิมมิตมาเยี่ยม ข้าพระพุทธเจ้าจึงชักชวนพระเทวาฯ ไห้มาช่วยทำตำราช่างเขียนไทย พระเทวา ฯ ก็ยินดีและได้มาทำงานหยู่กับข้าพระพุทธเจ้าแล้ว ความประสงค์ของข้าพระพุทธเจ้า ต้องการจะพื้นฟูวิชาช่างสิลปของไทย ไห้เข้ากันได้กับสิลปของต่างประเทส คิดด้วยเกล้าฯ ว่าวิชาสถาปัตย์ที่สอนกันหยู่ไนจุลาลงกรน์มหาวิทยาลัย เปนไปไนสิลปของต่างประเทส ถ้าไห้ผู้สึกสาไนมหาวิทยาลัยได้มีความรู้ไนสิลปของไทยบ้าง ก็จะทำไห้สิลปของไทยขยายตัว ถึงหากจะต้องกลายไป ก็กลายไปไนทางคลี่คลายขยายตัวตามยุคสมัย ไม่ใช่กลายไปไนทางเสื่อม ข้าพระพุทธเจ้ากำลังเจรจากับจุลาลงกรน์มหาวิทยาลัยไนเรื่องนี้ เปนที่เข้าไจกันแล้ว คือจะต้องปลุกปล้ำวิชาสิลปของไทย จนเข้าถึงชั้นที่ฝรั่งเรียกว่า Academy จึงจะมีรากถานได้มั่นคงและขยายตัวออกไปได้ ไนเรื่องสิลปของไทยผิดกับของต่างประเทสที่หาตำราไม่ได้ และมักจะปิดบังกัน ถ้าจะบอกก็มักบอกไม่หมด กะทำไห้ผู้หยากรู้หยากเห็นเกิดเบื่อหน่าย ผู้ที่เรียนรู้ก็เปนหย่างตามครู ไม่รู้จักแก้ไขขยายวิชาของตนไห้ก้าวหน้า เพราะจะถือว่าเปนการสู้ครูไป ถ้าจะซักไซ้ไล่เลียงว่าทำไมจะต้องทำเช่นนั้น หย่างนี้ ก็มักตอบไม่ได้ นอกจากว่าเรียนมาหย่างนั้น เปนอันว่าช่างสิลปของไทยหยุดหยู่เพียงคั่นช่างมีฝีมือ จะหาช่างผู้ขยายมีได้น้อยเต็มที อาชีพทางด้านนี้จึงกลายเปนอาภัพ เอาตัวไม่รอด เพราะขาดความรู้เรื่องขยายนั่นเอง

เวลานี้ข้าพระพุทธเจ้าขอไห้พระเทวาฯ กำลังทำตำราช่างเขียนหยู่ เพียงแต่พระเทวา ฯ เริ่มเขียนขึ้นไม่กี่มากน้อย ก็ยังทำไห้ข้าพระพุทธเจ้า​ได้ความรู้และสนไจขึ้นอีกมาก เมื่อวานนี้ข้าพระพุทธเจ้าถามพระเทวาฯ ถึง บัวคอเสื้อ ว่าคืออะไรและหยู่ที่ไหน พระเทวาฯ เขียนรูปพระเจดีย์ไห้ดู จึงได้ซาบเกล้าฯ ว่า บัวคอเสื้ออยู่ที่ทรงไหน ข้าพระพุทธเจ้าซักต่อไปว่าที่เห็นเปนซี่คล้ายลูกกรงเรียกว่าอะไรและทำเพื่อประโยชน์หย่างไร พระเทวาฯ ตอบว่า ได้ซาบมาจากไต้ฝ่าพระบาท ว่าซงเข้าพระทัยว่าจะเปนระย้าฉัตร์ และว่าลอมฟางพระเจดีย์ คือ รูปพระสถูป ข้าพระพุทธเจ้าก็ได้สติทันทีว่า พระเจดีย์ก็คือพระสถูปนั่นเอง ตอนบนเปนฉัตร์ปัก ถ้าเช่นนั้น ปล้องไฉน ก็คือชั้นฉัตร์กะมัง พระเทวา ฯ ตอบว่าเหนจะไช่ ข้าพระพุทธเจ้านึกเลยไปถึงยอดปราสาท ก็เหนจะกลายไปจากรูปพระเจดีย์นั่นเอง พระเทวาฯก็รับรอง ความรู้หย่างนี้ถ้าได้เปิดเผยไห้แพร่หลาย ก็จะมีผู้สนใจไนสิลปของไทยได้ยิ่งขึ้น คิดด้วยเกล้า ฯ ว่าถ้าไม่รีบซักไช้ไล่เลียงจดขึ้นไว้ ไม่ช้าก็จะสูเปนของแน่ ข้าพระพุธเจ้าถามพระเทวาฯ ถึง บัวถลา หยู่ที่ไหน พระเทวา ฯ ตอบว่าไม่ซาบ เข้าไจว่าจะหยู่ที่ตอนลอมฟาง แต่ก็ไม่แน่ ข้าพระพุทธเจ้าขอพระบารมีปกเกล้า ฯ เปนที่พึ่ง ขอประทานซาบเกล้า ฯ ถึงเรื่องบัวถลานี้ด้วย บัวแวงที่หยู่ไต้ลูกแก้ว ทำไมจึงเรียกเช่นนั้น เหมก็เปนลวดลายคล้ายไบขนุน ที่พระปรางค์ทำไมจึงเรียกว่าเหม ตลอดจนคำว่า ปล้องไฉน ก็ไม่ซาบเกล้า ฯ แปลว่าอะไร ขอประทานซาบเกล้า ฯ ด้วย

พระลัตเวียนได้มาหาข้าพระพุทธเจ้า เพื่อยืมหนังสือเมื่อสักสัปดาห์ที่ล่วงมานี้ ข้าพระพุทธเจ้าสอบถามที่หยู่ คงได้ความว่าอาสัยหยู่ที่บ้านหลังโฮเตลทรอกเดโร ถนนสุรวงส์

ควนมิควนแล้วแต่จะโปรดเกล้า ฯ

ข้าพระพุทธเจ้า