๒๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๔ น

​ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๒๔ กันยายน ๒๔๘๔

พระยาอนุมานราชธน

จะบอกให้ทราบต่อไปในเรื่องเพลง สรรเสริญพระบารมี เท่าที่สืบมาได้

เราใช้ สรรเสริญอังกฤษ เปนเพลงคำนับมาแต่รัชชกาลที่ ๔ เพราะเหตุที่ครูหัดทหารของเราเปนคนอังกฤษ เขาก็จัดตามความรู้และความชอบใจของเขา เราไม่รู้สึกอะไร

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๔ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชชกาลที่ ๕ เสด็จไปประพาสเมืองสิงคโปร์และเมืองชวา ทางเมืองชวาเขาต้องการเพลงคำนับของเรา ไม่ต้องการเพลงสรรเสริญอังกฤษ นั่นแหละเปนเหตุให้เรากระตือรือร้นหาเพลงคำนับประจำชาติไทยขึ้น อันนี้ก็ต้องตามความคิดของ นายพืช เดชคุปต์

ในการหาเพลงคำนับชาติไทย เปนหาเพลงในบ้านเมืองเรา ว่าโปรดให้ผู้ชำนาญในทางปี่พาทย์ดนตรีหา จะเปนใครก็ไม่ปรากฏ เวลานั้นมีคนชำนาญอยู่หลายคน จะโปรดให้ปรึกษากันหรืออย่างไรก็ไม่ทราบ ถ้าโปรดให้ปรึกษากันก็ตกเปนกรรมการในเวลานี้ ตามทางที่ว่าหาเพลงในเมืองเรานั้น เปนอันตัดทางที่ว่าไปซื้อฝรั่งเขามาแต่เมืองยะโฮ

เพลงสรรเสริญพระบารมีใหม่นั้น ยืมเอาชื่อเก่ามาตั้ง ประหลาดใจอยู่ว่าทำไมไม่เอาเพลงสรรเสริญพระบารมีเก่ามาใช้ นัยว่าเมื่อทำหรือหาเพลงใหม่มาได้แล้ว ก็มอบให้มิสเตอ เฮวูดเซน (ซึ่งเรียกกันว่าครูยู่เซน ชื่อฝรั่งคนนั้นคงนำด้วยตัว ยู เรียกตัดเอาแต่หัวกับท้าย จึ่งเปนยู่เซน) เขาเปนครูแตรทหารมหาดเล็ก จะต้องเข้าใจว่าทหารมหาดเล็กทำเพลงคำนับด้วยสรรเสริญพระบารมี ก่อนกองทหารอื่น ๆ

​อนึ่ง ข้อที่ท่านทักชื่อปีที่ฉันเขียนให้ไป ว่า คาล ท่านพบเปน ดาล แล้วฉันรับว่าเปนเพราะตาแก่ เหนหัวเข้าเปนหัวออกไปนั้น ก่อนที่จะรับสารภาพ ได้เอาแว่นขยายส่องดู ก็เหนเปนหัวเข้าจริง และซ้ำได้เหนยิ่งไปกว่านั้น ซิม อาวัล และ ซิม อาฮีร์ ก็เปน ชิม คือหัวไม่หยัก แต่ไม่ได้บอกท่าน เพิ่งจะบอกคราวนี้

คำ แสน ซึ่งถามมานั้นสำคัญมาก อยากจะเข้าใจว่าเขาหมายอะไร มีคำใช้อยู่ดาษดื่น เช่น แสนท้าวพญาลาว เป็นต้น

คำว่า กลา ฉันเข้าใจไปว่าหมายถึงไฟ แต่บัดนี้รู้สึกว่าเข้าใจผิดไปเสียแล้ว โดยคำว่า กองกูณฑ์กลาพิธี กองกูณฑ์ ก็ว่า กองไฟแล้ว กลา ต้องเปนอื่น

พระนามอย่างจีนของพระเจ้าแผ่นดินกรุงรัตนโกสินทร์ จำได้ว่า แต้ฮุด เปนรัชชกาลที่ ๑ แต้เจี่ย รัชชกาลที่ ๕ นั่นเปนแน่ แต่ แต้เหมง จะเปนรัชชกาลที่ ๓ หรือที่ ๔ นั้นไม่แน่ใจ ถ้าหากเปนรัชชกาลที่ ๓ ก็ไม่รู้พระนามรัชชกาลที่ ๔ ถ้าเป็นรัชชกาลที่ ๔ ก็ไม่รู้พระนามรัชชกาลที่ ๓ แต่พระนามรัชชกาลที่ ๒ นั้นขาดไปแน่ด้วยไม่รู้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงจำได้ ว่ามีหนังสืออันใดอันหนึ่ง ซึ่งกล่าวถึงพระนามอย่างจีนที่ในหอสมุด ท่านควรจะให้ค้นดู เหตุที่ต้องค้นเอาแน่ ก็ด้วยตำราตราซึ่งท่านให้ไปตรวจ มีพระราชลัญจกรอักษรจีนว่า เสี่ยมก๊ก แต้เหมง ความว่าพระเจ้าแผ่นดินสยามผู้ทรงพระนามว่า แต้เหมง ไม่รู้แน่ว่าครั้งไหน จึ่งทูลถามออกไปปีนัง ก็ทรงจำแน่ไม่ได้