วันที่ ๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๑ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๓ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๘๑

ทูล สมเด็จกรมพระนริศ ฯ

ลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๒๙ ตุลาคมนั้น หม่อมฉันได้รับแล้ว

สัปดาห์นี้เรื่องที่จะทูลเนื่องด้วยการรับเสด็จทูลกระหม่อมชายเป็นสำคัญ เริ่มแต่พระองค์หญิงใหญ่กับพระองค์หญิงกลาง และพระองค์หญิงเล็กกับเจ้าโกลิตมาถึงเมื่อวันอาทิตย์ที่ ๓๐ ตุลาคม มีนายนราภิบาลตามเสด็จมาด้วย หม่อมฉันกับลูกหญิงและพันธทิพไปรับที่ท่าเรือ พาพระองค์หญิงใหญ่กับพระองค์หญิงกลางมาอยู่ที่ซินนามอนฮอล แต่พระองค์หญิงเล็กกับเจ้าโกลิตนั้นเดิมว่าจะไปพักที่บ้านพันธทิพ แต่เมื่อรู้ว่าที่นั่นมีบึ่งชุมก็เปลี่ยนไปพักอยู่ที่โฮเต็ลรันนิมีด

​วันจันทร์ที่ ๓๑ เรือลำที่ทูลกระหม่อมชายเสด็จมาจากเมืองสิงคโปร์มาถึงปีนังเวลาบ่ายโมงเศษ เจ้าเมืองปีนังเขามีแก่ใจสั่งให้เรือไฟช่วงของรัฐบาลมารับใช้ตลอดการรับเสด็จ เวลาบ่าย ๒ โมง หม่อมฉันกับผู้อื่นอีกหลายคนลงเรือไฟช่วง ไปรับเสด็จที่เรือใหญ่ เชิญทูลกระหม่อมกับหญิงประสงค์ หม่อมสมพันธ์ และนายแช่มเลขานุการขึ้นบกมายังซินนามอนฮอล คนอื่นเคยคุ้นกับพระองค์ท่านมาแต่ก่อนมาเฝ้าที่ซินนามอนฮอลก็มี

โปรแกรมการรับเสด็จนั้นต้องคิดใหม่ เพราะทูลกระหม่อมท่านเคยเสด็จประทับอยู่ปีนังกว่าเดือน เมื่อตอนแรกเสด็จมาจากกรุงเทพฯ ได้เคยเที่ยวทอดพระเนตรเห็นปีนังอยู่มากแล้ว หม่อมฉันจึงคิดโปรแกรมใหม่อย่างนี้ พอเวลาบ่าย ๓ โมงครึ่ง เชิญเสด็จขึ้นรถยนต์ไปแต่หลังเดียวด้วยกันกับหม่อมฉัน และนายแช่มเลขานุการ พาผ่านให้ทอดพระเนตรบ้านพวกผู้ดีไทยที่มาภายหลังเคยพักอยู่ คือตำหนักพระองค์หญิงอาภา ตำหนักกรมหลวงสิงห์ ตำหนักที่สมเด็จกรมพระสวัสดิ์อยู่มาจนสิ้นพระชนม์ และตำหนักพระองค์หญิงประเวศ แล้วพาเสด็จที่วัดศรีสว่างอารมณ์ ซึ่งหม่อมฉันได้ให้ไปบอกพระไว้ พระมหาภุชงค์กับพระมหามุกข์จัดเครื่องสักการะบูชาไว้ถวายและคอยรับอยู่ในโบสถ์ พอเสด็จเข้าไปสวดถวายพรด้วยคาถาชยันโต ทรงบูชาพระรัตนตรัยและตรัสปฏิสันถาน​พระอยู่พอสมควรแก่เวลาแล้ว เสด็จขึ้นรถกลับมายังซินนานอนฮอล เวลาบ่าย ๕ โมง มีการตั้งเครื่องว่างเสวยด้วยกันกับพระญาติและมิตรที่มารับเสด็จ เวลาย่ำค่ำเสด็จกลับประทับแรมที่ในเรือ แต่หญิงประสงค์กับพระองค์หญิงใหญ่หญิงกลางอยู่ที่ซินนามอนฮอล

วันที่ ๓๑ ตุลาคมเวลา ๓ โมงเช้าเสด็จขึ้นมาที่ซินนามอนฮอล ทรงบาตรพระสงฆ์วัดศรีสว่างอารมณ์ ๒ รูป พระสงฆ์วัดปุโลติกุส ๓ รูปรวมเป็น ๕ รูปด้วยกันทรงบาตรแล้วนิมนต์ ๕ รูปนั้นมานั่งในห้อง พระมหาภุชงค์ถวายพระธรรมเทศนากัณฑ์ ๑ เป็นเสร็จพิธีสงฆ์ สังเกตดูทูลกระหม่อมกับทั้งผู้ตามเสด็จมาจากชวาออกชื่นชมยินดีมาก ตรัสว่าไม่ได้ทำบุญอย่างนี้มา ๖ ปีแล้ว ต่อไปนี้เสด็จไปเยี่ยมตอบถึงบ้านผู้ที่เขาเคยรับเสด็จคราวแรก คือ พระยารัตนเศรษฐี (คอยูต๊อก) และพระยารัษฎาธิราชภักดี (คอยูจ๋าย) กลับมาจวนกลางวัน มีกรณีที่หม่อมฉันไม่ได้คิดเห็นไว้ก่อนปรากฏขึ้นอย่างหนึ่ง เมื่อวันแรกเสด็จมาถึงหม่อมฉันเชิญเสด็จขึ้นไปทอดพระเนตรห้องชั้นบนตึกซินนามอนฮอล ตรัสบ่นเมื่อการขึ้นและลงบันไดสูง จึ่งนึกได้ว่าเพราะเสด็จอยู่ที่ตำหนักบันดุงไม่ต้องขึ้นลงบันไดหลายคั่น “เรื้อมาเสียช้านาน” จึงทรงระอาขึ้นบันไดสูง เพราะฉะนั้นวันหลังรับเสด็จแต่ชั้นล่าง เวลาบ่ายโมง ๑ เสวยกลางวันพร้อมกันอีกถึงเวลาบ่าย ๒ โมงเสด็จกลับไปลงเรือ เพราะ​กำหนดเรือจะออกเวลาบ่าย ๔ โมง ผู้อื่นเว้นแต่หญิงประสงค์ด้วยเธอปลกเปลี้ยส่งเสด็จเพียงที่ซินนามอนฮอล นอกนั้นพากันลงไปส่งถึงท่าเรือทั้งนั้น แต่ส่วนตัวหม่อมฉันทูลขออนุญาตส่งเพียงเสด็จลงเรือช่วง เพราะชราภาพครั่นคร้ามการที่ไต่บันไดขึ้นข้างเรือลำที่เสด็จมา ขึ้นลำบากราวกับต้องโหนตัวขึ้นไป ผิดเรือลำอื่นๆ ที่เคยพบมา พระยากับคุณหญิงยูต๊อกก็ขอตัวด้วยเหตุอันเดียวกัน คนอื่นนอกนั้นพากันไปส่งเสด็จถึงในเรือทั้งนั้น

หญิงประสงค์ หญิงจง พวกพันธทิพ และพระองค์หญิงเล็กกับเจ้าโกลิตจะกลับกรุงเทพฯ ณ วันศุกร์ที่ ๔ พฤศจิกายน ในคราวรถเมล์ที่หม่อมฉันส่งจดหมายฉบับนี้ รอดที่จะได้หญิงแก้วกับหญิงกุมารีมาถึงก่อนวันหนึ่ง หาไม่ที่ซินนามอนฮอลจะรู้สึกเปล่าเปลี่ยวไปมาก

มีเรื่องประหลาดหม่อมฉันได้เห็นในหนังสือพิมพ์ฉบับ ๑ ว่าท่านมีลายพระหัตถ์ถึงผู้สำเร็จฯ ทรงปรารภเรื่องพระศพพระองค์เจ้าสนิทวงศ์ฯ เอาไปฝังไว้ที่ป่าช้าเจ๊กไหหลำตามคำสั่งของเธอเอง และผู้สำเร็จฯ ให้ตั้งกรรมการ มีเจ้าพระยาธรรมาเป็นประธานพิจารณา และเสนอความเห็นว่าควรจะตั้งระเบียบอย่างไรในการปลงศพเจ้า หม่อมฉันทูลทูลกระหม่อมท่านตรัสว่า “ตาตุ้มนั้นแกบ้ามาแต่ไรๆ” ตรัสเล่าต่อไปว่าได้ไปปฏิสังขรณ์วัดโปรดสัตว์ (ซึ่ง​กรมหลวงวงศาฯ เคยทรงปฏิสังขรณ์เมื่อรัชกาลที่ ๔) สิ้นเงินถึงราว ๖๐,๐๐๐ บาท แต่ได้สั่งไว้ว่าถ้าตายเมื่อใดมิให้นิมนต์พระมาเกี่ยวข้องในศพดังนี้ หม่อมฉันรับรองได้เพียงแต่ว่าพระองค์สนิทวงศ์นั้นเธอถือคติอะไรแปลกๆ กับผู้อื่น แต่จะเป็นเพราะเหตุใดหม่อมฉันหาทราบไม่ ถ้าว่าตามความเห็นของหม่อมฉันว่าถ้าจะมิให้ใครไปเกี่ยวข้องกับการปลงศพ วิธีของพระองค์อลังการดูแนบเนียนดีกว่าอย่างอื่น

หม่อมฉันได้ส่งสำเนาคำตอบพระยาอินทรมนตรีที่แต่งใหม่ ว่าด้วยชื่อกลาโหม มหาดไทย และพลัมภัง มาถวายกับจดหมายฉบับนี้ สำหรับทรงอ่านเล่นอีกตอนหนึ่ง

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด